Johan Minnaar
Een portret

Ik had al een paar keer lifters meegenomen op mijn reis naar het noorden. Ik vroeg ze steeds waarom ze op reis waren. Altijd was het: "Op zoek naar werk".

--"Wat is uw beroep?", probeerde ik dan verder, en ik hoorde dan vanalles, maar meestal ongeschoold en bereid 'alles' aan te pakken. Het waren bijna altijd jongeren, hooguit 30 of 40 jaar, maar nu stond er een oude man een beetje apart van de rest. Hij zag er vermoeid uit. Voor hem stopte ik.

Hij was zichtbaar aangedaan dat ik voor hem had gekozen en niet voor dat groepje jongeren. Hij bedankte mij omstandig. Oude mensen werden niet meer gezien. Maar geleidelijk-aan maakte zijn klagerige verhaal mij argwanend. Vooral toen dat uitmondde in vragen om geld om wat te eten. Het leek op een prefabricated drama dat hij opvoerde. Hij was gisteravond in Citrusdal aangekomen en was te voet op pad naar een kennis die hem wellicht werk zou bezorgen. Bij een brug bij de uitgang van het plaatsje, waren jongeren begonnen hem met stenen te bekogelen. Toen had hij zijn bewustzijn verloren en toen hij bijkwam was zijn geld weg en had hij pijnlijke kneuzingen aan zijn schouder en zijn knie die hij telkens voorzichtig masseerde terwijl hij naast mij zat. Zijn kennis was niet thuis geweest. De politie had niets voor hem kunnen doen:

Ik vroeg naar details; inderdaad hij wist daar heel wat van, en niet alleen boekenkennis. Dat verhaal klopte en ik vond hem weer betrouwbaarder.
--"Maar hoe weet u zoveel van lassen?", vroeg hij tenslotte verbaasd, "De meeste mensen weten niet eens wat lassen is".
Ik vertelde hem van mijn technische opleiding en ervaring.
--"Ik heb ook enkele jaren aan de universiteit gestudeerd, medicijnen, maar toen is mijn vader overleden. Toen ben ik alleen nog maar naar de nijverheidsschool geweest", en meteen was dat fiere, wat hij even had laten zien, verdwenen.

'Daar gaan we weer', dacht ik, 'het melodrama deel twee!'. Toen we over dat lassen spraken was het gesprek wat meer volwassen geworden, maar nu klaagde hij weer over de pijn in zijn schouder en zijn been en begon weer voorzichtig te wrijven.
--"Bent u dan niet naar een medisch centrum geweest om er even naar te laten kijken?"
--"Ach meneer, dan moet ik urenlang tussen zwarten zitten die mij uitlachen en ik kom als allerlaatste aan de beurt. En voor een echte dokter heb ik geen geld, mijn beurs was toch gestolen? Nee, ik geloof dat het vanzelf wel overgaat". En weer begon hij over geld om eten te kunnen kopen.

Ik verzette mij tegen mijn opkomende melodrama interpretatie. Ik luisterde nog eens goed. Hij sprak een heel beschaafd Afrikaans dat ik goed kom verstaan. Inderdaad meer dan gemiddeld verzorgd. Hij sprak ook behoorlijk netjes Engels. Misschien was het toch wel waar van die 'goede opvoeding' vroeger. Ik deed hem een voorstel. Ik moest zelf ook wat fruit kopen voor mijn middagmaal.

--"Ik geef je geen geld, dat doe ik nooit", zei ik, "maar we kunnen samen in een supermarkt wat eten kopen. Ik zal betalen wat je koopt".
Hij nam wat brood en een pakje voorgesneden leverworst. Ik nam een stuk watermeloen dat veel te groot voor mij was maar waarvan hij ook wel een stuk beliefde. Op een picnic plaats langs de grote weg streken we neer.
Ik hoorde hem verder uit. Mijn vertrouwen steeg weer wat. Het brood en de worst bewaarde hij tot vanavond; dan hoefde hij niet met een lege maag naar bed. En floep: meteen zat hij weer te klagen: het melodrama deel drie.
Op de plaats van mijn bestemming, Klawer, laat ik hem achter. Hij zou nog verder liften.

Twee dagen later kom ik terug van het noorden in dezelfde streek en ja, daar staat hij weer te liften; samen met een andere blanke oude man. Hij is een heel ander mens. Hij stelt opgewekt zijn maat voor. Die is schilder en doet speciaal letters en uithangborden. Of hij werk heeft gevonden?

--"Ja", zegt hij opgewekt, "Maandag kan ik beginnen. Bij een ploegscharenfabriek hier vlakbij. Ik heb een flink handgeld gekregen. Ik moest een paar naadjes lassen en ze waren verrukt. Ze hebben heel moderne machines, maar niemand kan ze bedienen. Al die jongeren noemen zich lasser en denken dat er alleen maar electrisch lassen bestaat".

Hij toonde de fierheid, waarvan ik eerder een glimpje had mogen zien, voluit.
--"Ze vroegen mij of ik niemand kende voor fijn schilderwerk om de ploegen af te werken. En nu heb ik hem opgezocht. Hij is degene die niet thuis was toen ze mij in Citrusdal met stenen bekogelden. We gaan samen naar de fabriek."
Ik moest er wat voor omrijden, maar ik deed het graag. Op het terrein van de fabriek praatten we nog wat na. Inderdaad, een heel ander mens.

Onderweg hoor ik een radioprogramma over --niets is toevallig in deze wereld-- over nijverheidsscholen. Er zijn veel mensen die per telefoon hun ervaringen inbrengen. Het blijkt niet een gewone brave ambachtschool te zijn zoals ik dacht. Het is meer een opvoedingsgesticht waar met harde hand kinderen met harde koppen tot normale burgers worden vertimmerd. Een handenarbeidberoep wordt er in gehamerd. Voor de buitenstaander is het een nest van onderling geweld en jeugdbendes, maar dat gaat over hooguit tien procent zegt een personeelslid: "Wij hebben daar ook last van".
Er zijn ook getuigenissen van oud-leerlingen, sommigen nog steeds gefrustreerd of gekraakt voor het leven. Een ander is trots op de ommekeer die het in zijn leven heeft gebracht: "Ik was inderdaad een nagel aan de doodskist van mijn ouders", zegt een man die nu gepensioneerd is als hoger belastingambtenaar. "Meubelmaken heb ik er geleerd en ik houd van dat vak; het is nog steeds mijn hobby".

Ik denk voortdurend aan Johan Minnaar als ik dat programma hoor. Wat heeft hij daar meegemaakt? Hoe heeft het zijn leven veranderd? Wat weet ik allemaal niet van hem? Oh, Johan, kon ik je nog maar eens ontmoeten.