Zoals ik nu op reis ben, bezoek ik geen toeristische objecten. Ik houd mij ook verre van nederlandse, duitse, franse of engelse kolonies. Ik let op 'land en volk', op wat op straat gebeurt en op wat er in de krant staat, zowel landelijk als dorps. Zo blijf ik de 'street observer' die ik altijd al was.

Met verwonderde noordeuropese ogen kijk ik naar de latijnse culturen met de 'door god gegeven' structuur. In Spanje --en in Chili-- is er bovendien het tastend zoeken naar 'democratie' van een volk dat heel lang ondergedompeld was in een autoritaire structuur. Dat boeit mij diepgaand.

Het gaat namelijk in beide landen niet alleen om een dictator van de laatste decennia. Heel diep zit ook de autoritaire structuur die nog van de Roomse Koningen stamt: Het regime dat de tolerante 'moren' vernietigde, geen tolerantie kende voor anders denken en de indianen uitroeide; als een soort fauna. Het duurde lang voor ze de indianen als mensen respecteerden.

Ik lees veel kranten, commentaren en diverse geschiedenisboeken in de stadsbibliotheken, maar je kunt de mentaliteit nog dagelijks op straat zien, of in de politiek: De onbeschaamde minachting voor de overwonnen partij, de 'conquistadores' mentaliteit. Hier in Zuid-Amerika lijkt mij dat het grootste struikelblok in de zoektocht naar 'democratie': het gebrek aan respect voor de 'overwonnen' partij. Het nabootsen van de noordeuropese democratische rituelen en instituten verandert daar niets aan. Het schaamteloze en blinde triomfalisme, zoals nu rondom Pinochet, de laatste rechte revolutie, en eerder rondom Allende, de laatste linkse, lijkt alleen maar een tegenrevolutie op te roepen. Zal 'democratie' dit keer lukken? De kansen lijken gunstig, maar het kwaad zit diep.

In een recent boek, hier in Chili, probeert een marxistisch geschoold socioloog de laatste rechtse revolutie te ontdoen van de mythen en sprookjes die men in stand houdt, om met de wrede realiteit --althans voorlopig-- in het reine te komen. Een pijnlijk boek, zowel voor links als voor rechts. De wetenschappelijke reputatie van de auteur en de kwaliteit van de analyse maken, gelukkig, dat dit niet zomaar van tafel kan worden geveegd of terechtkomt in het Zeer Grote Vergeetboek dat de Chilenen er op na schijnen te houden: de andere manier om verder te kunnen leven.

In een van de hoofdstukken vraagt de auteur zich af hoe het toch mogelijk was dat het martelen niet alleen een zekere 'sociale acceptatie' genoot (bij de overwinnaars!), maar ook werd uitgevoerd en georganiseerd door brave huisvaders, vaak goede, practiserende katholieken, en niet door enkele geïsoleerde sadistische karakters die eindelijk hun kans schoon zagen; zoals de 'officiële-' alsook de 'straat'mythe dat willen zien.

Ook deze auteur zoekt de verklaring in de mentaliteit die de Roomse Koningen aan dit land hebben meegegeven. Het christendom was juist in de voorafgaande eeuwen veranderd van een geloof van 'vervolgden' naar een geloof van 'vervolgers', getuige de kruistochten, getuige inquisitie. Vanuit dit perspectief was het doden en martelen gerechtvaardigd voor het verbreiden (cq 'verdediging') van 'het enige ware geloof'. De linkse revolutie van Allende had het land in een chaos gestort, de chaos van de 'ongelovigen'. Pinochet was 'het ware geloof'. Martelen mocht, nee, moest! Alleen de bordjes worden verhangen. Het kan nog lang zo doorgaan.

Kortom, het is spannend om hier met open ogen rond te reizen. Maar soms kijk ik wat 'kleinschaliger' naar de jongens en de meisjes van de lagere en middelbare scholen in hun uniformtjes; nog heel keurig en fris aan het begin van het schooljaar (in Maart!). Vanuit mijn pensionkamer kijk ik uit op het schoolplein van zo'n geïntegreerde school met kinderen van vijf tot zeventien. Het is net als zestig jaar geleden ... Het is niet alleen spannend, het is ook ontroerend om hier met open ogen rond te reizen.

Met hartelijke groet,   Gérard