Beste vrienden,

De dag van mijn aankomst, 14 januari, kocht ik meteen de twee nationale kranten: Die Burger en Cape Times. Allebei hadden ze het bericht dat Pinochet wellicht niet naar Spanje zou worden uitgewezen. Kennelijk was Pinochet geen groot nieuws geweest in Zuid-Afrika, want beide kranten haalden de hele geschiedenis op en schreven over het belang van deze case voor het internationale recht. Maar dan vraagt Cape Times zich af:
"Should any third country be able to extradite suspects to try them for alleged crimes committed elswhere, against other countries' citizens?" Dat is een onjuist beeld, maar toch komt de werkelijke bezorgdheid te voorschijn:
"Could prosecuters in any country override, for example, amnesties issued by democracies in the interest of political reconciliation?"

"Reconciliation" in het sleutelwoord dat ik daarna overal en in alle toonaarden heb gehoord. "Kunnen wij in vrede samen een Nieuw Zuid-Afrika bouwen? Of zal oude pijn dat verhinderen?"

Die Burger is het ermee eens dat dictators niet meer vrijuit gaan, en eindigt: "Anderzijds kan dit afspraken over het verleden zo lelijk door elkaar trappen dat verzoening in een verdeeld land niet mogelijk is" En die 'oude pijn' ligt inderdaad op de loer en kan ieder moment toeslaan.
Die Burger van vandaag, 28 januari, beschrijft zo'n moment. De Minister van Justitie (kleurling) haalt een oude koe uit de sloot en beledigt een (blank) vrouwelijk parlementslid: ".. dat sy net (slechts) door apartheid benadeel is deurdat dit haar verhinder seks oor (over) die kleurgrens te geniet".

Om de draagwijdte van de belediging te begrijpen moet de buitenlander weten dat er op het dieptepunt van de apartheid een soort 'kuisheidswet' bestond die sex tussen twee huidskleuren verbood. De ver doorgevoerde spionnage in het persoonlijke leven, die daar het gevolg van was, maakte dit een van de weinige aspecten van apartheid waar blanken onder leden.

In een redaktioneel artikel trekt Die Burger fel van leer tegen die minister en eindigt, weer met diezelfde bezorgdheid: "Dis 'n resep vir talle rampe in 'n land wat veronderstel was om 'n model-regstaat te wees".

Dit land heeft alles wat een moderne welvarende westerse staat hoort te hebben. De integratie van 'kleurlingen en zwarten' maakt dat ze hun hele huiswerk moeten overdoen: Samen een nieuwe cultuur bouwen. Allereerst een nieuwe bestuurscultuur; en een nieuwe economie, want dat is het gezicht dat het buitenland ziet en beoordeelt. Overal duikt dan ook de vraag op: "Hoe ziet het buitenland ons?"

Meer nog als Chili --het lijkt meer op Spanje binnen de EU-- is dit land economisch en politiek volwassen, maar er zijn nog onaffe zaken en 'onhandigheden' waar wij in NL de prachtige uitdrukking voor hebben: te groot voor het tafellaken, de klein voor het servet. Of, zoals mijn dochter klaagde toen ze 13 was: "De ene keer ben ik pas 13, en de andere keer ben ik al 13". Nu maakt Z.-A. zich boos over de griekse ouzo en de italiaanse grappa. Voor mij lijkt het meer op een ontgroeningsritueel op het niveau van wereldhandel. Frankrijk wist toentertijd Spanje een kunstje te flikken met diens 'ondermaatse' bananen uit de Kanarische Eilanden. Spanje zag het als een leerproces en haalde een jaar later Frankrijk onderuit.

Hoewel er voor bezorgheid in de betekenis van alerheid, oplettendheid en voorzichtigheid voldoende reden is, houdt het mij niet af van andere krachten: creatieve krachten in de vorm van concrete projecten en initiatieven. Hoewel vaak kleinschalig en zonder grote publiciteit, wordt het wel door het publiek opgemerkt.

Een recente peiling van de "Raad vir die Geesteswetenskaplike Navorsing" toont aan dat het algemene vlak van tevredenheid over de regering gestegen is van 31% in 1998 tot 46% in 1999. Maar er zijn grote verschillen tussen de bevolkingsgroepen die een door huiskleur bepaalde klassenmaatschappij vormden: De blanken als 'Herrenvolk', de zwarten als goedkoop en dociel voetvolk, en de kleurlingen als kundig en dienstvaardig stootkussen daartussen. In het blanke deel stijgt de tevredenheid niettemin van 6% tot 11%. De kleurlingen houden hun adem nog in en scoren onveranderd 14%.

Vòòr de verkiezing, verleden jaar, was er pessimisme en onzekerheid. Mandela trad af. "Zou zijn opvolger dezelfde uitstraling hebben? Raken wij verstrikt in partijpolitiek?", vroeg men zich af. Maar de verkiezingen zijn vreedzaam en de overgang naar de regering van Mbeki, die als thema koos 'restoring dignity of every citizen' verloopt soepel. Men ziet positieve tekens in de economie, ondanks de nog steeds dalende Rand. "Stabiliteit in SA gee burgers moed", zegt Die Burger in de kop van dit artikel.

Ik schreef in voor twee excursies in het kleinschalige en 'cross-cultural' circuit. Alleen al het levensverhaal van de gidsen doet een boekje open over het Nieuwe Zuid-Afrika.

Eldrid, opgeleid als onderwijzer, kleurling, is ondernemer geworden want zwarte onderwijzers gaan nu voor. Het onderwijzersbloed kruipt waar het niet kan gaan, en hij begint met een partner, gespecialiseerd in volwasseneneducatie, een toeristisch bedrijf, gespecialiseerd in multi-culturele excursies: "Ik wil de mensen leren hoe dit land er werkelijk uitziet".

Als kind is hij driemaal verhuisd omdat het gebied waar zijn ouders woonden tot "blank gebied" werd verklaard: "Oprotten!" Hij laat mij het beroemd/ beruchte District 6 zien, de laatste wijk waar hij woonde. In de laatste stuiptrekkingen van de apartheid platgebulldozerd. Het is nog steeds een kale vlakte. Zelfs het oude stratenplan is weggepoetst. De stralend-witte kerk, die mocht blijven staan, is nu museum: bedoeld als monument van treurnis over het verleden maar inmiddels een symbool van een nieuw & vitaal Zuid-Afrika. Aarzelend liet ik mij het museum binnenleiden. Ik houd niet van musea, ik zie liever actualiteit. Maar dit leeft. Aan de muren hangen de geredde straatnaamplaten en foto's van 'hoe-het-was'. Op de vloer ligt een reuzeplattegrond. Met ballpoint en viltstift hebben bezoekers er de namen bijgeschreven van ex-bewoners/ -eigenaars. Er zijn privé foto's bijgeplakt. Kleine groepjes, kennelijk ex-bewoners met vrienden of familie, zijn er nog mee bezig en zitten gehurkt rondom een bepaalde plek en discussieëren heftig. Het is actueel. De actiegroep van ex-bewoners slaagde er in om projectontwikkelaars tegen te houden. Nu is er een plan voor herbewoning met prioriteit en subsidie voor ex-bewoners.

Owen, bevoegd freelance gids van Satour, is vader van een 14-jarige getalenteerd cricketspelertje. Zelf was hij een hooggeclasseerd cricketer, echter in de geheel 'aparte' kleurlingen league. Opeens is dat anders. Met zijn zoontje ziet hij de outillage van de blanken voor het eerst van de binnenkant. De ogen rollen hem uit de kassen. Wat een perfectie, wat een technische middelen.

Het vorig jaar komt zijn zoontje in de selectie van de provincie. Binnen de kring van de ouders van jong talent is men het erover eens dat een blank jongetje net iets beter is. Toch kiest de selectiecommissie zijn zoontje. "Omgekeerde apartheid", denk iedereen. Wellicht terecht. Hij heeft compassie met de vader, die hij vaak ontmoet op wedstrijden en zegt: "Nu voelt u iets van wat apartheid voor ons heeft betekend". Een maand later komt de vader aarzelend naar hem toe. Hij heeft kennelijk wat op z'n lever en zegt tenslotte: "Sorry, het is nu pas tot mij doorgedrongen dat u dat niet hebt gezegd om mij te kwetsen".

Owen zit nu echter met een probleem. Na die selectie kreeg zijn zoontje een royale studiebeurs voor een topschool waar hij kans krijgt ook zijn crickettalent te ontwikkelen. Wat moet hij met die milieusprong? Wat voor extra kosten brengt dat met zich? Ik zeg hem: "Er is geen recept voor dit probleem. Veel Zuidafrikanen gaan dit meemaken. Maar jij bent een van de eerste. Volg je hart, een andere oplossing is er niet". Hier laat ik het bij voor deze eerste NL reisbrief uit Zuid-Afrika. Er is zoveel prachtigs en spannends dat het oude drama van apartheid bijna in het niet zinkt.

Hartelijke groet,      Gérard