Na de bespiegelingen van een jaar geleden, of we nu wel of niet aan het einde van het millennium of de eeuw waren gekomen, kunnen we nu gerust zijn. Na 1 januari betekent "vorige eeuw" de twintigste en niet de negentiende. Van die ambivalentie zijn we verlost. Mijn vader, geboren in 1898, is nu dus geboren in de vòrige eeuw en na 1 januari in de vòòrvorige. Ik zal dan van de vorige eeuw zijn. Oud hè?

De vorige reisbrief, tevens nieuwjaarsbrief, was nummer 8! Het was dus druk dit jaar: Zes NL-ers, èèn spaanse en drie franse. In het moderne "sport-en-spel" jargon: Nederland staat ex aequo met Spanje op 14, en Frankrijk op 10. Ik heb veel NLs geschreven dit jaar, vooral in Zuid-Afrika waar ik een aantal portretten schreef van mensen die ik --soms maar even-- had ontmoet, maar dan zò echt ontmoet dat ik onontkoombare inspiratie kreeg om er over te schrijven. Bijna alle portretten schreef ik in die éne week dat ik de tocht maakte door de eindeloze halfwoestijn langs de --nu nog steeds eenzame-- zandweg waar de Boeren op hun Grote Trek en hun ossewagens reisden. Zij 20 kilometer per dag, ik 200! Ik heb een fotoserie van die eenzame 300 km lange zandweg op mijn fotosite gezet. Ik vind het nog indrukwekkend van die bijbelvaste Boeren die naar hun Beloofde Land trokken.

Na de drie maanden Zuid-Afrika begon mijn jaarlijkse franse periode met een maand "taal- en cultuur"-studie in Montpellier, de zeer vitale universiteits-, muziek- en slenterstad. Ik heb er genoten! Maar ik heb mijn hand overspeeld. Deze, toch relatief schone, stad tastte mij, als noodgedwongen zuivere-luchttoerist zodanig aan dat het herstel wekenlang duurde. Als verzoening, als balsem, bedacht ik de term: refugié pollutique voor mezelf.

Gestimuleerd door de cursus, begon ik veel nieuwe teksten, maar weing bleek van voldoende waarde om af te werken. Op èèn uitzondering na waar ik erg trots op ben. Het is een kort spannend verhaal met een ontroerend slot. Ik heb die tekst in het spaans en het NLs vertaald. Ze staan op mijn --inmiddels grondig vernieuwde-- site.

De rest van de zomer bleef ik wat zwerven om afstand te nemen van twee lange zomers verbouwen van het huisje in Cessenon. Maar de komende zomer zal ik er zo lang blijven, als de temperatuur toelaat. En natuurlijk was er weer de jaarlijkse reunie van drie weken in één dorp wonen met kinderen en kleinkinderen!

Het was het jaar van de eeuwboeken en Grass, Reich-Ranicki en onze eigen Geert Mak. Ze kregen een beurt in mijn brieven. Ik schreef zelf een kort verhaal over de eeuw van mijn vader dat ik Ooggetuige van de 20ste eeuw noemde. Ieder heeft zijn eigen eeuw en ik zou mijn vrienden, of zelfs onbekenden, willen uitnodigen mij hun twintigste eeuw te vertellen. Dat moet boeiende lektuur zijn.

Ik mag dan maar èèn spaanse reisbrief hebben geschreven, ik heb wel heel veel spaanse teksten geschreven binnen een leerplan dat ik met María, mi profesora, in September had bekokstoofd. Ik zou resumé's schrijven van spaanse teksten. In eerste aanleg met min of meer de woorden van de auteur en vervolgens met --zoveel mogelijk-- andere woorden. Inderdaad een zeer effectieve oefening in taalvaardigheid. Ik nam daarvoor het nieuwe boek van Milan Kundera, La Ignorancia, dat alleen nog in het spaans is verschenen en dat gaat over de terugkeer van vluchtelingen naar hun land zodra dat weer mogelijk is. Een boeiend gegeven, want hun land is hun land niet meer, en het gastland, waar ze min of meer in waren ingeburgerd, is dat opeens ook niet meer. Een thema dat mij als noodgedwongen reiziger aan het hart gaat. Het eerste deel bleek als een afgerond verhaal, als een zelfstandige ouverture, gelezen te kunnen worden. Die heb ik, deels onverkort vertaald, in het NLs op mijn site gepubliceerd. Grijp deze kans om van dit nog niet vertaalde boek kennis te nemen!

Anderzijds resumeerde ik politieke en culturele commentaren uit de krant. Dat was een mooie gelegenheid om de politieke thema's die mij interesseren grondig te bestuderen. Dat liep lekker en van sommige clusters schreef ik weer samenvattende teksten. Dat bracht mij ertoe ambitieuze plannen te koesteren en deze samenvattingen van de hete hangijzers van de spaanse politiek, ook in het Spaans moeilijk toegankelijk, in de vorm van Politieke Reisbrieven te publiceren. Met name de overgang van het franquisme naar democratie ontmoette kritiek die ik niet goed kon plaatsen. En er is het gecompliceerde probleem van ETA en Baskenland, en de interessante beschouwingen over de sociale aspecten van het schaamteloze neo-kapitalisme. Stof te over! Ik vond o.a. een nogal eenzijdig debat in El País dat ik samengevatte en dat als basis voor zo'n Politieke Reisbrief kon dienen. Ondanks de eenzijdigheid, of juist daardòòr, kwamen de argumenten en de verhullende discussie helder naar voren. Eindelijk zag ik de linkse argumenten helder op een rijtje: de onvoltooide democratie, het verhulde franquisme dat nog heerst en andere maatschappijkritiek. Het rechtse antwoord ging niet op de feiten in en beriep zich op autoriteiten die een andere mening hadden: Het bekende verwisselen van autoriteit met waarheid waar ze hier al op school mee beginnen. Een weerwoord werd door de krant geweigerd. Per slot mocht hij in een korte brief aan de redaktie enkele belangrijke punten vermelden. De schrijver, hoogleraar politieke wetenschappen in Barcelona, maakte van de gelegenheid gebruik om dit voorval als case aan te voeren voor zijn stelling dat de kranten, ook het lichtelijk linkse El País, en de media in het algemeen, zich nog steeds onderwerpen aan een zelfcensuur die regelrecht uit het franquisme stamt. Dat was dat.

Toen ik eindelijk mijn pen op het papier had om er in het NLs over te schrijven, waren de dood van Franco en de installatie van de koning nèt 25 jaar geleden. Een golf van nieuw materiaal kwam ter beschikking in de kranten en ik keek uit naar de vier televisie documentaires over Franco. Maar ik zag ze niet. Afgelast zonder uitleg. De documentaires over de koning, enkele dagen later, gingen wel door.

Maar waar waren mij televisiedocumentaires gebleven? De Frankfurter Allgemeinen wist de dag erna te melden dat op het allerlaatste moment drie van de vier TV documentaires waren verboden!! Niets daarvan in de spaanse kranten. Alleen El País, in een klein hoekje, vermeldde het bericht van de Frankfurter Allgemeinen. Ik lette op ingezonden brieven, die boeiende bron van politiek niet-correcte waarheden. Eèn brief vond ik slechts. Die ging er keurig-ironisch --beter gezegd: ingehouden sarcastisch-- op in: Welk "schijtlaarzerig autoriteitenangstig chefje-van-de-dag" heeft de knop omgedraaid? vraagt de schrijver. Een van de verboden documentaires, heel juist genaamd "Schaduw van het franquisme", zou betogen dat Spanje nog worstelt met een rest-franquisme. Ik heb die brief vertaald en zit er nu nog lange voetnoten bij te maken om iets van de ondergrondse pluriformiteit voor jullie duidelijk te maken. Franco was een meester in het onmiddelijk, effectief, hardhandig en wreed de kop in te drukken van alle pluriformiteit, ook in eigen kring. We hebben de doodstraf afgeschaft, zegt de schrijver, en martelaars worden voor de rechter gesleept, maar die angst voor het pluriforme van een normale maatschappij zijn wij niet kwijt: Rest-franquisme dus. Waarvan akte. Kijk uit naar die brief! Binnenkort staat die op mijn site.

En maak er een mooi millennium van!,

Hartelijke Groet,    Gérard