Iquique, Chili, Vrijdag 11 April 2008
Beste Vrienden en Vriendinnen,
Toen ik nog geen definitieve beslissing had genomen over het 'Hoe & Wat' van mijn toeristische escapades om mijn verblijf hier af te sluiten, nodigde Gabriela mij uit om mee te gaan met de familie-picknick in de woestijn. Niet helemaal toevallig gingen ze naar de salpetermijnen cq -fabrieken zo'n vijftig km hiervandaan, en naar een bergrug met een overvloed van 'geoglifen' zo'n 120 km verderop.
Allebei 'objecten' van mijn verlanglijstje, dus ik zei niet 'nee'!
Het 'salpetererts' ligt nogal aan de oppervlakte want het is overgebleven van het verdampende ondergrondse water dat --op zijn beurt-- van de Andes afstroomde richting zee, maar hier géén rivieren aantrof. Het erts ziet er uit als op de onderstaande foto: brokken zoutkristal met zand.
Er is --overigens-- nog genoeg erts, maar in de loop van de vorige eeuw is de ammoniak-synthese uitgevonden, en die kreeg om economische reden de voorkeur als kunstmest. In de tijd heette dat "Chili-salpeter"; niet de verwarren met 'guano' die ook uit deze streek kwam, maar van de zgn 'schijtvogels' [Pato guanay. Latijn: Phalacrocorax bougainvillii] die hele berghellingen hadden bescheten. Dat was óók een kaliumnitraat-houdende mest. Maar dat is een ander verhaal.
Hoe dan ook, ik werd met de familie-4x4 afgehaald. Gabriela, die graag een gulle gastvrouw is, vertelde enthousiast van de koelboxen die ze samen met haar zus Jeannette hadden klaargemaakt. Ook voor de zesmaandse Rodrigo --die nog grotendeels op borstvoeding is-- had ze 'alles alles bij zich', zei ze lacherig.
Zo'n salpetermijn heet hier 'Oficina'. Het is een complete nederzetting die ergens in Het Verre Niets is opgebouwd, met fabrieken, woonwijk, scholen en kerk, en, inmiddels, verlaten. De grootste en de interessantse zijn 'musea', de andere liggen 'te grijp' voor avontuurlijke industriële archeologen. We begonnen met de Santa Laura die in 1872 door een zekere Guillermo de Wendell is gesticht. In de toptijd van de 20-er jaren produceerde die 3500 ton/maand salpeter en 4 ton/maand jodium. Op de onderstaande foto zie je hoe 'de techniek' dwars door 'het wonen' gaat, maar op de plattegrond verderop kun je zien hoe wonen en werken, ruimtelijk althans, gescheiden waren. Er waren woonstraten voor 'arbeiders', 'voorlieden', chefs, en administrateurs. Op bovenstaande foto zie je Jeannette [links] met Gabriela op twee middenklassewoningen afstevenen; die met die verandas. Die hadden --bv-- WC en douche binnenshuis, maar in de arbeiders-
wijken, en de vrijgezellenwijken, zijn het 'openbare' WC's en douches per straat.
Je kunt er een stuk sociale geschiedenis uit aflezen. De [blauwe] woonwijk heet 'campamento'. Er is een 'plaza' en en markt [groen], en iets daaronder staat [grijs]
het theater, de school, de bakker [panadería] en de bazar [pulpería]. Het nabijgelegen Humberstone, dat een stuk groter is, heeft ook een kerk en een middelbare school, maar heeft in hoofdtrekken dezelfde opzet.
In die winkels moest je betalen met 'peniques', een soort fiches waarin het loon werd uitbetaald. Die waren alléén geldig in de eigen 'Oficina', en hadden een dubieuze koers in de buitenwereld. Deze praktijk van 'gedwongen negotie' was wijdverbreid, en was o.a. de inzet van de beruchte staking van 1907 die werd neergemitrailleerd. Méér dan 300 doden in twee minuten. De 'peniques' bleven, en zijn pas verdwenen met het verdwijnen van de 'Oficinas'.
Bij de bouw werd ruimschoots gebruik gemaakt van een kostbare en duurzame houtsoort uit Canada en de VS, de zgn Oregon Pine. De afgelegen 'Oficinas' zijn geleidelijk helemaal daarvan ontdaan /beroofd. Op de bovenstaande foto zie je hoe ze de machinekamer ermee hadden geconstrueerd.
Ook in de stad werden de huizen daarvan gebouwd. Dat kon zo goedkoop omdat het hout als retourlading terugkwam van de Chili-salpeter leveringen, en dat ze aldaar juist bezig waren die bossen massaal te kappen voor landbouwdoeleinden.
Ook de kerk, de meubels en het schoolmeubilair werd van dat kostbare hout gemaakt, zoals op de bovenstaande foto's. In de betere-standwoningen, was het meubilair helemaal à la mode, zoals je kunt zien.
Zo zat dat hier in deze verlaten woestijn --de Atacama, de allerdroogste van de wereld-- met deze kunstmatige oases van vergankelijke westerse 'cultuur'.
Op de bijna verlaten parkeerplaats van Humberstone, want het toeristenseizoen is voorbij, werden de koelboxen met koude kip, 'vurrukkelukke' salades, en nog veel meer opengemaakt.
Daarna reden we verder naar het tweede deel van onze woestijnexcursie, naar een bergrug met reuzetekeningen uit de pre-Incatijd. Ik zal dezer dagen, op de volgende weekend-excursie, waarschijnlijk nog veel meer --en veel mooiere(?)-- zien, dus ik bewaar dat verslag tot de volgende reisbrief.
Hartelijke groeten, Gérard van Eyk
____________________
De bovenstaande foto's en de andere van dit thema staan in mijn subalbum 'Salitres Santa Laura y Humberstone' op http://www.fototime.com/inv/498934C175C67AF
Je vindt deze brief --en de voorgaande-- ook op mijn blog http://blog mijnreisbrief.blogspot.com
Daar kun je ook deze foto's in een groter formaat bekijken door slim aanklikken.