Beste Vrienden en Vriendinnen,

Ik schreef in mijn laatste wekelijkse reisbrief uit Iquique dat er waarschijnlijk nog een 'super-laatste' zou komen, want ik had toen nog één weekend voor de boeg, en daarin zouden we een belangrijke excursie maken. We zouden naar het noorden gaan om de historisch belangrijke baai van Pisagua te bekijken, en in de oase van Tiliviche het oude Engelse Kerkhof. Dat laatste was om nostalgische reden, want het kerkhof en de oase spelen een rol in de brieven die een jong meisje --dochter van een rijke mijnondernemer-- schreef aan haar grootmoeder in Schotland tussen 1904 en 1908. Tijdens mijn verblijf in Iquique in 2005 vertaalde ik er een aantal in Mijn Dagboek. Vandaar. *)

Pisagua ligt 165 km Noord van Iquique. Het is een baai, en er komt een riviertje in zee. Als doorvoerhaven van salpeter is het ouder dan Iquique. Toen Darwin in 1835 Iquique bezocht, noteerde hij dat Iquique het water per schip uit Pisagua kreeg aangevoerd.**) Toen was het --nèt als Iquique-- Peruaans gebied. Chili bezette dat hele gebied in 1879 in een botte economische veroveringsoorlog, wegens de salpeter. Er woonden toen al [Engelse] kolonisten en mijneigenaren. Tiliviche lag wat meer landinwaarts aan hetzelfde riviertje. Op de bovenstaande foto's***) staan de 'iconen' van Pisagua uit dit tijd. De brandweerkazerne, de klokketoren en het theater. Allemaal gebouwd van het allerfijnste Oregon Pine dat als retourlading van de salpeter-export uit Noord-Amerika terugkwam. Later werd het overvleugeld door Iquique, dat weliswaar geen water had, maar wèl betere

havenmogelijkheden. Ik was er met Lorenzo, zijn vrouw Mary-Eugenia, en een vriend van Lorenzo in een huurauto. We wandelden eerst door het plaatsje --één lange straat met 'álles'-- en zagen o.a. ook het 'Hotel', de eufemistische naam voor de grote gevangenis die er in de jaren '50 was gebouwd. Pinochet maakte er gebruik van, en zodoende werd Pisagua een van de belangrijke martelcentra van zijn dictatuur. We wandelden daarna langs het strand naar het Noorden, naar het oorspronkelijke kerkhof van Pisagua waar ook het massagraf --één daarvan, want de andere zijn niet gevonden cq niet geïdentificeerd-- van 1973 is. Op de bovenstaande foto zie je Mary-Eugenia en Lorenzo en een blik op de baai. De rechtse foto is genomen vanaf het oorspronkelijke kerkhof met een grafkruis op de

voorgrond. De volgende foto toont het geopende massagraf uit 1973, met op de achtergrond het gedachtenismonument voor Los Heróes de 1973 [de helden van 1973] dat --overigens-- pas tijdens de regering van Michelle Bachelet 'politiek mogelijk' werd; dat is twee jaar geleden.

Op onze wandeling kwamen we nog langs een andere begraafplaats die ik als buitenstaander niet kon identificeren; wèl goed verzorgd, maar géén uitleg. Dat waren Los Heróes de 1948 wisten mijn reisgenoten. De 'radicale president' van toen, Videla 1946-1952, was weliswaar met stemmen van communisten aan de macht gekomen, maar stelde de communisten in 1948 buiten de wet en 'voerde ze af' naar concentratiekampen. Dat had de goedkeuring van De Kerk. Welicht niet dat hij er een vernietigingskamp van maakte, en wellicht óók niet --maar wie weet-- dat hij meteen zigeuners en homosexuelen massaal 'vernietigde'.

Onderweg kwamen we groepen kinderen tegen onder leiding van onderwijzers. Die gingen echter naar 'nòg' een andere 'vernietigingsplek'. In dit geval van jonge mannen die in 1879 een landing uitvoerden waardoor het Peruaanse leger werd afgesloten van zijn aanvoerlijnen. Dit staaltje van heldenmoed is een 'must' voor de schooljeugd en wordt --nèt als andere beroemde veldslagen her en der-- uitgebreid uitgelegd met militair-strategische details en al. De plek heet Los Heróes de 1879. Kennelijk zijn deze twee soorten heldenmoed nodig bij het vestigen van een natie die zich bevrijdt uit het kolonialisme. Laat ik hopen dat de onderwijzers óók de twee andere 'heldenmoedplaatsen' laten zien aan hun leerlingen.

Mijn terugreis begon toen Francisco mij op een vroege Donderdagmorgen achterliet op het vliegveld, niet wetend dat mijn vlucht naar Santiago op dat moment vertrok. Zonder mij te informeren was de vlucht veertig minuten vervroegd. Met de volgende vlucht van de LAN zou ik te laat in Santiago komen voor mijn vlucht naar Madrid van 12.00, maar een haastig gekocht kaartje voor een vlucht van een kleine maatschappij bracht mij op tijd in Santiago om pas dáár de vernemen dat ook híer de dienstregeling een paar weken geleden was gewijzigd. Niet om 12.00 maar om 16.00 kon ik vertrekken. ¡Caramba! Ze rekenden mij echter voor dat ik tòch mijn aansluiting in Madrid naar Brussel zou halen. I.p.v. vijf uur wachttijd in Madrid zou ik die tijd in Santiago moeten verdoen. Logisch. Ten bewijze daarvan kreeg ik al de instapkaart, en de acceptatie door de computer van mijn bagage naar Brussel.

Maar zo was het niet. Toen we aan het eind van de lange nachtvlucht ergens boven de Canarische Eilanden en Noord Afrika zaten, bekeek ik die instapkaart wat beter: Over een half uur moest ik instappen!! Nogmaals ¡Caramba!

Uiteindelijk kwam ik vijf uur later in Brussel, en met een treintje naar Knokke kon ik aldaar Ghislaine omarmen. Samen reden we naar Cadzand, waar de andere dag 'de hele familie' kwam voor een reunie-weekend.

Zoals de foto's laten zien, hadden we 'bewolking met opklaringen'. Aan de vlag met oranje wimpel kun je zien dat die op koninginnedag zijn genomen. Dat was de bekende miskleun van 'het weer op koninginnedag' dat altijd zonnig is.

Maar het landschap, ondanks de kou en het gebrek aan zon, geeft mij nostalgische gevoelens. Het is mooi. Of, zoals Jacques Brel zingt:

--"Le plat pays qui est le mien. Avec des cathédrales pour uniques montagnes"

De reunie verwarmde het hart, mijn lijf miste echter zon en warmte. Ik 'overleefde' met moeite de jet lag en de uitputting. Ik haalde La Gomera op het nippertje --dacht ik-- maar een griep haalde mij in. Zo lag ik om te beginnen een week in bed. Gelukkig niet zo erg als in December toen ik ook de euvele moed had NL te bezoeken op een ongeschikt moment:

--"Lang leve het NLse klimaat!"

Intussen ben ik aan het eind van mijn periode in La Gomera. Morgen vertrek ik naar Barcelona. Na één of twee nachtjes reis ik dóór naar Cessenon sur Orb.