San Sebastián de La Gomera, maandag 11 december 2000
De "Dag van de Grondwet" herdenkt ieder jaar de grondwet van 6 December 1978. Dat was drie jaar na de dood van Franco en het aantreden van Juan Carlos als koning in dezelfde week. Het 25-jarige jubileum bracht veel herdenkingspennen in beweging, ik kom daar op terug, want het was heel leerzaam. Maar de jaarlijkse herdenking van de grondwet is geen formaliteit zoals in een doorgerijpte democratie waar grondwetsproblemen zelden de krant halen. Hier is dat anders. Het is aan de orde van de dag. Op dit moment spelen er twee die een heftige discussie teweegbrengen.
Het eerste is de gratie, door Aznar verleend ivm de feestelijkheden, aan 1443 gevangenen. Dat is zijn grondwettelijke recht en er is slechts een discussie in de marge waarin men zich afvraagt of deze massa-gratie wel de bedoeling is van de grondwet. De pennen komen meer in beroering omdat er de hoge rechter bij is die, systematisch en langdurig, bewust verkeerde oordelen heeft geveld ten gunste van regeringsbelangen. Maar ook dat wordt niet grondwettelijk bestreden. De aanvaring met de grondwet komt met het besluit van de regering om die man ook in zijn functie te herstellen. Zij verwijst daarvoor naar een ex-minister uit de socialistische regering die (na veroordeling en gratie) weer zijn oude beroep van direkteur generaal aan het museumwezen (dacht ik) heeft opgevat. Dat argument wordt afgewezen omdat die minister deze misdrijven "als minister" had bedreven, en niet als direkteur generaal. Hoewel het recht op herintegratie duidelijke klassejustitietrekken vertoont, wordt ook dan niet bestreden. Des Pudels Kern is het besluit van de regering dat deze man ook "in zijn oude functie" te herstellen. Dat roept felle reakties met argumenten van ethische aard, maar de aanvaring met de grondwet, waar de regering voorlopig nog geen krimp heeft gegeven, ligt in het grondwettelijke recht van de rechterlijke macht om rechters te benoemen. De uitvoerende macht mag dan wel het recht van gratieverlening hebben, dit (her)benoemingsbesluit tast de grondslagen van de rechtsstaat aan. El País, het "linkse" blad dat zijn oren al te vaak naar de regeringsmening laat hangen, vindt dat ook. Maar het is niet vanzelfsprekend. Vandaag ik El Mundo, en in ABC, beide gekende regeringskranten, wordt de weerstand tegen dit besluit uit "linkse" kring "minnetjes", "boosaardig" en "kinnesinne" genoemd. Kortom, het soort argumenten waarmee een "autoriteit" een aanval in eerste instantie af probeert te doen.
Dit soort blatante overschrijding van de bevoegdheden zou in een (iets meer) doorgerijpte democratie niet alleen ondenkbaar zijn, maar zou zeker niet worden afgedaan met dit soort "honen" van de tegenpartij. Afijn, een mooie gelegenheid voor Spanje om te laten zien of ze terecht tot de vier "grote jongens van Europa" behoort, de status die ze zich dit weekend hebben mogen aanmeten. Wordt vervolgd!
Het andere geval komt voort uit het contract dat de regeringspartij, de PP, op aandrang van de socialisten, waar de frisse wind van een nieuw élan waait, hebben gesloten. Ze zullen elkaar geen politieke vliegen afvangen als het om het bestrijden van de terroristische ETA gaat. OK, heel belangrijk, want dat deed de regering al enkele malen, en ETA spon er garen bij. Maar de volgende stap is nogal onzeker op grond van een verschillende grondwetsinterpretatie. De PP, met haar machtsbasis in Madrid, vindt dat alle nationalistische bewegingen, en met name de Baskische regeringspartij, gecriminaliseerd moet worden. Ze willen geen "goed" en "kwaad" nationalisme onderscheiden. Dat zegt de grondwet!! Het is de bekende angst van het centrum Madrid, al vanaf de Katholieke Koningen tot en met Franco: dat er überhaupt nationalistische bewegingen bestaan! Alle nationalistische gevoelens zijn gevaarlijk!! Ook Franco greep dan onmiddellijk hardhandig en wreed in. Zo is ETA, overigens, ontstaan.
De socialisten, ook met de hand op de grondwet, huldigen de opvatting dat een van de grote innovaties van de grondwet juist is dat er regionalisme en zelfbeschikking mag bestaan. Zij hebben meer gevoel voor de noodzaak dat een regio, een streek of een individu, zijn eigen identiteit zoekt, verdedigt en handhaaft. Dat wordt ook een interessante testcase voor het waarheidsgehalte van de spaanse democratie. Wordt ook vervolgd!
Bovendien kan dan blijken in hoeverre de verschillende media een soort "geheim concordaat" met de regering hebben dat openlijke kritiek op regeringsbesluiten "not done" is. El Pa&aiacute;s gaat in de gratie zaak (een voorzichtig klein beetje) zijn eigen gang. Kortgeleden, met het onverwachte verbod van de regering om drie Franco documentaires te verbieden, die zouden aantonen dat er in het huidige Spanje nog een soort "rest franquisme" is, was er toen zo'n concordaat? Geen enkele krant maakte er melding van. De regering gaf geen verklaring uit. Er waren geen vragen in het parlement. Alleen El Pa&aiacute;s week daar hèèl voorzichtig van af door in een hoekje melding te maken van de verbazing die daardoor bij de Frankfurter Allgemeinen was opgeroepen, en door een ingezonden brief met die vraag toe te laten. Heel boeiend. (Die brief, met nogal wat voetnoten om zijn ironie te kunnen begrijpen, heb ik vertaald en vind je binnenkort op mijn site).

San Sebastián de La Gomera, dinsdag 12 december 2000
In de krant van vandaag, naast alle drukte over het machtsspel van Nice, trof ik het bericht dat in Frankrijk drie keer zoveel "gekke koeien" zijn aangetroffen dan zou blijken uit eerdere opgaven via de "gebruikelijke" epidemologische informatiekanalen. Lang leve de landbouwmaffia! Zij laat het belang van de boeren zwaarder wegen dan de volksgezondheid. Een van de bedrogtechnieken is al boven water. Noodslachtingen vielen buiten de controle. Tja, de veeboeren weten natuurlijk hoe je een koe onopvallend een been kunt laten breken. De veearts stelt geen verdere vragen want de koe moet snel uit haar lijden verlost worden. Voor tig mensen is dat het begin van hun lijdensweg. Leve de landbouwmaffia.
Kom niet aan boord met "we hebben het niet geweten". In El País van gisteren schreef Matesanz, de spaanse ex-voorzitter van de europese commissie voor transplantaties, een artikel over ethiek en volkgezondheid. Hij vindt de verbazing van de autoriteiten over de "onverwachte" effecten van deze ziekte cq "besmetting" en het beroep op het ontbreken van wetenschappelijke gegevens nogal "gekunsteld". Hij verwijst naar de eerste kennismaking met dit verschijnsel tientallen jaren geleden in Nieuw-Guinea met "kuru", een verschijnsel dat samen bleek te hangen met een kannibalistisch voorouderritueel waarin de hersenen van de overledene werden gegeten. Nu uitroeiing(!) van dit kwaad was de ziekte verdwenen. Dat was al in de jaren vijftig. Hij verwees ook naar Nobelprijzen op dit gebied om het "officiële" karakter van deze theoriën te benadrukken. Ik heb dat in mijn Encyclopaedia Britannina opgezocht. Inderdaad, het gaat om de Nobel van Gajdusek in 1976 en van Prusinger in 1998 gebaseerd op onderzoekingsresultaten van resp. 1955 en 1982. Ook verwees Matesanz naar zijn eigen periode als voorzitter waarin ook in ambtelijke kring aanvaard werd dat hoornvliestransplantatie deze "ziekte" kon overdragen en er navenant ambtelijke maatregelen werden genomen. Het prion is voorwaar geen "verrassende nieuwigheid". Ambtelijk farizeïsme is het, meer niet!
En vanavond, op de spaanse TV, was er, om alle "angstige" gepraat over die gekke koeien tegen te spreken, een feestje georganiseerd door de spaanse-koeienvleesmaffia waarin het "niks-aan-de-hand" bericht werd uitgestraald: Het spaanse koeienvlees stond onder de hoogstpersoonlijke leiding van spaanse deskundigen en mocht gerust in grote hoeveelheden worden genuttigd! Je zag de uitgenodigde autoriteiten (vergeet niet dat in Spanje, nog meer dan elders, traditioneel autoriteit met waarheid wordt verwisseld) met smaak de (koeien)vleeshapjes nuttigen. Lang leve de koeienvleeshandel!!
Na de lange strijd die deze onpopulaire theorie in wetenschappelijke kringen heeft moeten voeren om erkenning te krijgen, moeten wij nu kennelijk een lange strijd voeren voor maatschappelijke erkenning. Hoeveel doden (ik bedoel mensen, geen koeien) gaat dat nog kosten?
Ik voorspel dat het franse bericht een begin is van een golf van bekentenissen en ontdekkingen, misschien wel met spijtbetuigingen omdat de ambtenaren het volk niet hadden willen verontrusten. In Alicante speelt nu zoiets met de recente legionellabesmettingen: De autoriteiten bleken al lang op de hoogte!
Deze "lange weg" van wat-dan-ook naar maatschappelijke erkenning, en de bijna misdadige rol van autoriteiten daarin, is voor mij niet zo nieuw. Maar ik grijp deze overduidelijke illustratie maar weer eens aan als het zoveelste bewijs. Wat mij zelf als "nieuw" opviel, en wat mij bezorgd maakt, is het mechanisme waarmee dat zo'n prion de "ziekte" veroorzaakt. Het is niet een besmetting in de klassieke zin van het woord waarbij een virus op een bacterie een organisme binnenkomt en daar de gelegenheid krijgt zich ongebreideld te vermenigvuldigen en dan zijn vernietigende werking te doen. (Of een altijd aanwezig virus/bacterie dat opeens de kans krijgt dat te doen). Een prion is een "gewoon" eiwitmolecuul dat ook "gewoon" meedoet met de processen die daarvoor gelden in een organisme en komt daardoor ook terecht in het heiligste van het heiligste, de celkernen. Maar... het heeft een kleine modificatie waardoor het niet wil verdwijnen als het zijn rol heeft vervuld. Er is dan geen mechanisme om het op andere manier te laten verdwijnen en blijft zodoende in de cellen achter. Daar hopen die moleculen zich op en gaan (geleidelijk of bij het bereiken van een bepaalde concentratie) het normaal functioneren van die cel verstoren. Dat is dan de "ziekte".
Dat doet mij denken aan het glucosemolecuul met een zodanige kleine modificatie (3-desoxyglucose heet het geloof ik, er ontbreekt een O-molecuul in de derde positie) dat het weliswaar tot in het hart van de cellen kan doordringen, maar daar weigert te verbranden. Ook dat molecuul blijft achter. Dit molecuul bevindt zich massaal in de lijven van de moderne mens want het kan alleen ontstaan bij verhitting boven 100 graden Celcius en dat komt in de natuur niet (massaal) voor. Dit verschijnsel is wetenschappelijk volkomen "bekend & erkend" want het wordt al vanaf de jaren dertig gebruikt voor postmortaal hersenonderzoek. De hersencellen die meer op minder zijn gebruikt, tekenen zich als zodanig af omdat ze daarom meer of minder achtergebleven 3-desoxyglucose bevatten. Over disfuncties als gevolg van deze opeenhoping van vreemde moleculen is officiëel niets bekend, maar er zijn wel onderzoeken (speculaties in kringen van de autoriteiten) die wijzen op relatie met de steeds toenemende klachten en "ziekten" ivm de suikerhuishouding. Ook een beginnende volksziekte. De onderzoekers Gajdusek en Prusinger verbinden het prion niet alleen aan het fatale verschijnsel dat wij nu publiekelijk kennen, maar kunnen wijzen op vele andere "onverklaarbare" storingen en (volks)ziekten waar het een invloed op heeft.
Dat is inderdaad zorgelijk. Als het besmettingsmodel geldt, dan moeten we het allereerste molecuul, net als een bacterie of virus, weten te vermijden. Maar misschien zitten alle lijven van de moderne koeievleesetende mensen al "half" vol met dat storende prion; alleen de ongeneselijke "kuru" is er nog niet. Inderdaad, nòg niet massaal.

San Sebastián de La Gomera, dinsdag 19 december 2000
De tijd gaat snel. Gisteren kreeg ik de tickets voor Perth en ik heb meteen het reisschema op deze site gezet. Ook heb ik aansluiting gevonden bij een reizigerssite waar ik meteen als inzet wat foto's en verhalen van mijn andere reizen heb neergezet. Ik hoop er detailgegevens en contacten in Perth aan over te houden. Ga maar eers kijken op de goed doortimmerde site van www.virtualtourist.com. (Mijn pagina's vind je als je hieraan /ghavaneyk toevoegt.)
Nu begint het echte afronden van mijn Gomera-periode: Balans opmaken van wat ik met mijn spaanse lessen heb gedaan (veel resumé's maar geen spaanse reisbrief), met mijn gezondheid (een nieuw trainingsschema en een nieuw diëet) en met de diverse relaties alhier (sommige verwaarloosd, die met Ignacio weer gegroeid).
En dan zijn er nog de einde-jaarsoverwegingen, maar daar waag ik mij nu nog niet aan. Ik heb een NL reisbrief, annex nieuwjaarswens gereed en die moet nog de deur uit, zowel e(lectronisch) als f(ysiek). Het wacht op kleingheidjes die er telkens bij in schieten nu Ghislaine op hier logeert voor een week!!!. Een feest op zichzelf!!! En dan te weten dat 29/12 Martine voor een week komt en dat ik de Kerstmaaltijd in het gezin van Ignacio zal doorbrengen. Een zeer "vol" einde-jaar, normaal in mijn NL-tijd, maar toch "knap anders" dan bijvoorbeeld in Chili.
Politiek blijft het ook boeiend met de lopende ontwikkelingen in de binnenlandse & spaans-europese politiek. Doordat nu de grote socialistische partij --die er lang stilletjes bijliep, wonden likkend van de vorige regeringsperiode en slachtoffer van interne machtsspelletjes na het verdwijnen van de "kleine zonnegod" Felipe Gonzalez, die zich nu profileert als een internationaal politicus van formaat-- met haar nieuwe voortrekker, Zapatero, opnieuw frisse politieke ideeën lanceert, en de zelf-genoegzame regeringspartij wakker schudt, komt de berichtgeving over de binnenlandse politiek boven het niveau van interne spelletjes. (Ik zie dat ik de spaanse gewoonte om zeer lange zinnen te maken begin over te nemen).
Naast de "intellectuele kritiek" van de redaktionele artikelen, komen er nu ook integere tegenzetten van de oppositie in de krant. Die zijn natuurlijk niet gebonden aan het "geheim concordaat" waar ik eerder over schreef. Aznar's zetten op het europese schaakbord --met name ivm Nice-- worden kritischer bekeken. Hij heeft alleen gespeeld op de rekenkundige machtsverhoudingen en kan zich nu "de kleinste van de groten" noemen, terwijl hij eerst "de grootste van de kleinen" was. Deze partij-propaganda is geheel onterecht volgens velen want het is gewoonweg niet waar voor de vele soorten beslissingen die in euroland worden genomen. Bovendien wijzen ze op het pijnlijk ontbreken van een werkelijke spaanse bijdrage aan het europese denken anders dan "meer subsidie krijgen" en wat mandementen die proberen de spaanse bureaucratische gewoonten in Europa ingang te doen vinden. Dat "gat-in-de-markt" probeert Zapatero te benutten; niet alleen met kritiek, maar met tegen- en originele voorstellen. Ik ben benieuwd.

San Sebastián de La Gomera, zaterdag 24 december 2000
Ghislaine is vertrokken. Ik heb haar weggebracht naar Tenerife. Haar vliegtuig van 1800 vertrok pas om 2100!! Ze heeft zojuist opgebeld dat ze goed is aankomen; ze lag om kwart voor drie in bed.
Ik ben begonnen met wat achterstallige kranten door te nemen, maar die van vandaag was meteen al interessant en leidde me af van de oude. Er was een interview met Gerry Adams uit Ierland. Wat hij dacht van ETA? Internationaal gezien, begon hij diplomatiek, heeft ieder volk of groep een overvreemdbaar recht op zelfbeschikking en het moet met geduld en onderhandelingen worden verkregen. Toen kwam de vraag die "iedereen" in Spanje op de lippen brandt: Er zijn twee motieven nodig voor een bevrijdingsstrijd: een ideologie en dagdagelijkse onrechtvaardigheden van religieuze, economische of etnische aard. Wij, in Spanje kunnen niet begrijpen aan welke vorm van onderdrukking de Basken zijn onderworpen, er is niets aan de hand, er is geen enkele vorm van onderdrukking. Adams antwoordt heel diplomatiek dat de voornaamste voorwaarde voor het slagen van de onderhandeling is dat je leert de situatie "door de ogen van de ander" te zien. Pats! Die zat! Het "niks aan de hand" argument van tafel: Leer eerst goed kijken naar de ander!
De interviewer houdt aan maar Adams geeft geen krimp. Wat een volk ervaart als onderdrukking is een realiteit van de ander. Alleen een in echte dialoog kan dat boven water komen. Later komt hij er nog eens op terug als hem wordt gevraagd waar hij het meeste van heeft geleerd in het verleden. Van Zuid-Afrika, zegt hij, daar heb ik pas goed ingezien hoe destructief het is als je de ander demoniseert. Als je iemand uitlacht, zijn argumenten niet serieus neemt of hem van kwaadaardigheid beschuldigt, waarom onderhandel je dan nog? Niets is meer contraproduktief dan demoniseren. Ook als je het oneens bent met de ander, je moet allereerst de ander trachten te begrijpen.
Demoniseren gebeurde enkele weken geleden ook met de boeken van Harry Potter. Een bisschop in een ingezonden brief vond het de baarlijke duivel en zag veel werk afkomen op de -in Spanje gelukkig nog aanwezige- priester-duiveluitdrijvers die hun werk baseerden om eeuwenlange tradities. De vorige week ik Babelia was er een meer neutrale column van Miguel Garcéa-Posada. Het kind-tovenaar, de engel-tovenaar noemt hij hem, gebruikt zijn occulte krachten voor goede zaken hoewel zonder moraliseren. Het biedt waar voor zijn geld en vervalt niet in oppervlakkige best-sellertrucjes. Het universum van Harry Potter is herkenbaar, al is het niet het onze, omdat het, net als het onze, ook niet perfect is. Voorzichtig-neutraal dus.
Vandaag, bij de opinieartikelen van El País, een dubbelartikel. Een van een kinderboekenonderzoekster en een van een schrijfster. De eerste vindt dat Potter niet helemaal thuishoort in het rijtje van Tolkien, Caroll, CS Lewis, Dahl, Ende, Perrault en Grimm, maar meer bij Agatha Christie. Het is de mindere van de echte tovenaarssprookjes die, zoals Bruno Bettelheim ons heeft geleerd, het kind inwijden en het soort strijd dat het moet voeren voor zijn zelfrealisatie. Het is een a-kritische verleiding "à la Disney" en waarmee de functie van het klassieke sprookje wordt veranderd. De innerlijke ontwikkeling van de held ontbreekt, zijn "reis" ontbreekt evenals het -symbolisch zo belangrijke- het sterven en opnieuw geboren worden. Er is ook geen duidelijke overwinning van het goede. Niet expliciet demoniserend, maar wel diskwalificerend.
De tweede auteur, de schrijfster, houdt zich wat moraal betreft op de vlakte en roemt de features, de verleidingen en de verrassingen van de vertelstruktuur. Het kind in zijn kwetsbare positie tov de volwassene wil wel beschikken over toverkrachten om het gevecht te ontlopen. Heel verleidelijk! In deze vertelling is de tovenaarswereld de normale en zijn de niet-toveraars de storende factor. Dat is meestal omgekeerd. In deze high-tech tijd vliegt Harry Potter toch op een bezem (maar heeft wel een "merkbezem", alsof het Nike-schoenen zijn). Het sluit mooi aan bij de mode van de teletubbies om op die manier de werkelijkheid te blijven ontlopen, zegt ze. Op dat punt trekken de opinieartikelen één lijn.
De foto's die ik van Bush in de krant zag --na zijn overwinning(!)-- hebben mij wat verwonderd. In tegenstelling tot macho-rethoriek van het "herhaald opeisen van de overwinning", zijn de foto's nu verrassend bescheiden. Hij is telkens op een achtergrondplaatje: Met Clinton, met O'Neill, met Greenspan en met het schilderij van Washington. Zou hij het na deze "overwinning" niet al te bruim willen bakken en bewust een "kleine" positie willen innemen? "Als de vos de passie preekt .... " dacht ik.
Kortgeleden was er in El País een artikel over "de economie van onze kinderen" dat begon met: "De werkelijkheid is geen metafoor die wij construeren met de wiskunde, maar de wiskunde is een van de metaforen waarmee wij ons tot de realiteit richten". Het verwees naar een recente beweging onder franse economiestudenten, die ook in Spanje weerklank vindt, die van de economieproffen eist dat hun theorie wat meer aansluit bij de werkelijkheid. Ik moest denken aan Berkeley 1968 dat ook begon met een studentenbeweging die van hun economieproffen eiste dat ze de "economie" van de (Vietnam)oorlog met meer realiteitszin zouden uitleggen. Het schijnt in de VS ook te leven en de economen Heilbronner en Milberg worden genoemd die de economische theorie "vlekkeloos elegant" maar "absoluut ontoepasbaar" noemen. Het is zo irreëel als de middeleeuwse scholastiek, waarvan ik mij herinner dat het tenminste nog ging over Het Goede, Het Schone en Het Ware. Voor mij grijpbaarder dan de onzichtbare hand die welvaart aan iedereen brengt als ieder maar zijn eigen gang kan gaan.
Het lijkt mij een beweging om in de gaten te houden, want de abstracte grondvesten van het neo-kapitalisme hebben zo langzamerhand behoefte aan het kind dat roept dat de keizer geen kleren aan heeft.
Een andere "street observer" constateerde in El País van 21/12 dat een Politiek van Medelijden de nieuwe tune is van Nieuw Rechts. Aznar had het erover op het laatste PP congres, schrijft de hoogleraar politieke wetenschappen uit Barcelona. Berlusconi en andere autoriteiten namen het meteen over, Pujol, Zaplana terwijl Bush het al in zijn verkiezingscampagne had genoemd: Wij moeten aandacht besteden aan "de verliezers", "de achterblijvers" in deze maatschappij.
Nieuw rechts heeft het recept: Medelijden, geen Recht, want dan vervallen wij weer in de welvaartsstaat. Alleen in het woordenboek gaat succes vòòr werken, zei Aznar. Wie geen succes heeft, heeft dus niet gewerkt en is blijvend van het arbeidsproces uitgesloten. Geen nood! Er zal Medelijden zijn!
De schrijver verwijst naar Frankrijk en Nederland waar men de handen ineen slaat en met creativiteit en sociaal inzicht zoekt naar flexibiliteit, bescherming en kwaliteit van de arbeid. Wij, en Italië, stevenen regelrecht af op een twee-klassenmaatschappij. De "verliezers" hebben een individueel probleem en daarbij past medelijden. Het verschijnsel is verspreid door de hele maatschappij, alle rangen en standen, zodat zij zich niet kunnen verenigen en/of organiseren. Het raakt inderdaad aan een oude vraag-zonder-antwoord die ik al enige jaren meezeul: Wie of wat zal de "countervailing power" worden van het neo-kapitalisme zoals het socialisme dat was voor het (oude) kapitalisme?
Het spaanse cultureel-politieke landschap blijft boeiend. Daar laat ik het bij voor vandaag. Vanavond ben ik uitgenodigd bij het kerstdiner van de ouders van Ignacio. Ik voel mij zeer vereerd. Het is nu de derde keer. Ik begin erbij te horen, want toen ik in Mei opperde dat ik wellicht vòòr Kerstmis al naar Australië wilde vertrekken, kreeg ik van zijn moeder te horen: "Als je dàt maar laat!"