Dit is Dagboek 16 van 1 tot 30 September 2001. Het begint in Eindhoven gedurende mijn derde tandartsbezoek van de zomer. Ik vier dan ook mijn verjaardag. Er is ook het thema 'reünie': met de eerstejaars uit 1952 en met collega's van mijn laatste baan. Er is natuurlijk veel over New York 11 September. Er een autobiografie-tje, er is een reeks foto's van mezelf en een serietje van het huis in Cessenon. Ik ben dus behoorlijk in beeld. Het eindigt met mijn vierde en laatste tandartsbezoek en logeren in de 'engeltjeskamer' in Nieuwerkerk aan de IJssel.

Cessenon sur Orb, Frankrijk, woensdag 5 september 2001
--Hoe kan dat?, zul je vragen, volgens je reisplan zou je pas donderdag 6 uit NL vertrekken. How come?
Inderdaad, ik heb NL hals-over-kop verlaten. Twee dagen vóór de planning. Ik kon er niet meer tegen en zag ertegenop nog twee dagen te blijven zonder enige belangrijke afspraak. Na de onverwachte klap van de kiespijn waar ik eerder over schreef, was er noch zon, noch zuivere lucht om te erhohlen. De stadswandeling in Den Bosch was bewolkt en af en toe regen. Zaterdag liep ik weliswaar even in de chlorophyl-lucht onder de bomen van het kanaal, maar verder in autolucht van de stad voor boodschappen in een nèt-geen-regen weertje. Zondag werd ik heerlijk afgeleid door de 27 bezoekers van mijn wijnproefverjaardag, maar Maandag was het òp. Helemaal òp. Ik dacht er over niet naar Delft te gaan, maar ja, dacht ik, even dòòrbijten: "Hier ben ik voor gekomen". En het was de moeite waard. Niet de lezingen, want bij die van de bestuursvoorzitter --die binnenkort aftreedt-- en die van de president van de Shell, had ik erg een schon dagewesen-gevoel. De voordracht van de student was een heel stuk frisser, vitaler.
Maar een gesprek met Johannes Eekels en zijn vrouw, en vooral dat met Hans Dirken, maakten alles goed. Ik heb Delft weer eens gezien. Ik heb weer even geproefd van de inspiraties van toen.
Ik had Dinsdag, gisteren, nog één afspraak waar ook voor gold dat ik daarvoor die lange reis naar het Noorden had ondernomen. Die was met Jeroen om zijn nieuwe huissie te bewonderen. Het was een heel nieuwe ontmoeting. Jeroen en ik waren wat afstandelijk geworden met elkaar. Dat maakte mij vaak onzeker in het contact met hem. Maar gisteren was er een rustig vertrouwen. Hij vertelde van zijn schaakhobby en speciaal zijn plezier om schaakleraar te zijn voor kinderen. Hij was helemaal in zijn element zoals hij vertelde over Stap 1 en Stap 2 van de moderne schaakdidaktiek, en de aandacht die hij had voor ieder kind apart. We spraken ook af wat hij als verjaardagskado gaat krijgen, de a.s. 25ste als hij 41 wordt: Wat planten en gereedschap voor zijn nieuwe tuin en "advies & bijstand" van Yvonne die haar oude tuin-opleiding nog als basis van haar hobby cultiveert.
Maar toen zette ik het op een lopen. Wègwezen uit dit gevaarlijke gebied. Ghislaine, die naar Antwerpen moest voor haar werk, liet mij om 1310 op Antwerpen-Berchem achter. Ik haalde in Brussel ruim de Thalys die mij tegen half vijf in Parijs liet landen. Onderweg brak de zon door.
--"Als ik maar in Parijs ben", dacht ik, "dan reis ik morgen wel verder en ik slaap in mijn appartement".
Maar het pakte anders uit. Tegen half zeven vertrok de laatste trein naar Béziers, hoorde ik van de informatrice op Gare du Nord. Die haalde ik gemakkelijk. Zelfs kon ik nog een uurtje op een wondermooi rustig pleintje aan de zijkant van het station in de zon zitten. Dàt was wat ik al dàààgen miste!
Van Gare du Nord naar Gare de Lyon is tegenwoordig een peuleschilletje: maar twee stops met de RER lijn D. Omdat ik tijd genoeg had, en de restauratie zo ongeveer gereed is, heb ik wat rondgelopen. Nog eens het oude voorplein met de karakteristieke en dominante klokketoren bekeken. De kaartjesverkoophal is nu echt klaar. De zware stalen balken zijn mooi in het nieuwe geheel opgenomen en de beroemde wandschildering met van alle bestemmingen een belangrijke kerk of toren zijn gerestaureerd. Lyon, Marseille, Montpellier, Nice en Monte Carlo en nog veel andere. Het heeft iets van de 19e eeuwse reisromantiek. De oude grote overkapping heet nu Salle Méditerranée en vlak ernaast is een modern halfrond pleintje, Place Henri Frenay. Ik zat er lekker in de zon te dommelen. Dat deed ik onderweg trouwens ook veel als ik niet in The Economist las die Pieter mij Zondag kado had gegeven. "Wat geef je aan een reiziger?" Inderdaad, iets om weg te gooien. Net als mijn weggooireissouvenir, wijn om te proeven, wijn om mee naar huis te nemen. Van Joop kreeg ik zelfs drie tijdschriften --en een lang artikel van hemzelf-- typische onderwegliteratuur waar je zelf niet gauw toe komt om die te kopen. Daarvoor heb je de 'liefde' van de ander nodig die ziet wat je zelf over het hoofd ziet.
Gisteravond landde ik om 2231 in Béziers. Om half twaalf sliep ik en vanmorgen heb ik mijn wandeling gemaakt naar de plek waar de vijgen en de bramen staan. Ik heb ze weer allebei geproefd. Ze zijn weer goed.
terug eerste dagboekregel

Cessenon sur Orb, Frankrijk, donderdag 6 september 2001
Vanmorgen trof ik in de mail een verwante ziel die zich ook ergert aan de steeds meer opgefokte supersites. In haar eigen woorden:

""Bigger is better" seems to be the rule of thumb. They have the latest-greatest interactive features and splashy two-minute intros, that clog their modems and seize them up with bright, flashing animations. Those elaborate sites, with Shockwave and media doo-dads intros but no FAQ. What those sites seem to forget is that most users are simple creatures with simple needs".

"Verhitten tot het eerste opborrelen. Daarna twee uur laten afkoelen tot omgevingstemperatuur. Dat -zo mogelijk(!!)- een of twee keer herhalen".

Cessenon sur Orb, Frankrijk, vrijdag 7 september 2001
Het is al laat in de middag. Ik heb mij de hele dag beziggehouden met het reorganiseren van dit dagboek. Met de niet-NLse Apuntes, Brouillons, Notes & Notizen vooral. Die staan nu in aparte files en alleen de laatste notitie staat op deze eerste pagina. Die werd langzamerhand veel te zwaar, want ik wil dat die eerste pagina snel op het scherm komt.
Ik heb ook het Augustus boekje klaar. Dagboek 15, heet het officiëel.
Maar zoals de overige dagen heb ik --als afwisseling-- ook een en ander in de tuin gedaan en appelmoes gemaakt. Kilo's!! Gedeeltelijk in de diepvries, gedeeltelijk gepasteuriseerd in oversized jampotten. Ik kan die mooi cadeau geven, want voor de maand mei het volgend jaar is het teveel. Ik had al een pot aan Olivier gegeven en het smaakte naar meer, zei hij.
Gisteravond heb ik geborreld en gegeten bij Taner Baybars, de dichter/schilder die in St Chinian woont en waarmee ik kennismaakte bij de presentatie van een nieuwe wijn op Chateau Coujan in Juni. Die was ook blij met een pot appelmoes. Hij zal voor mij een fles Cartagaine meenemen. Dat is de lokale naam voor de zoete (rode) wijn. Ook zelf gemaakt. Zo gaat dat als je op het platteland woont.
terug eerste dagboekregel

Cessenon sur Orb, Frankrijk, maandag 10 september 2001
De herfst is begonnen. Ik merk het aan de koude ochtenden. De avonden vallen nog mee. Vanmorgen was het tien graden. De middagtemperaturen zijn nog dezelfde hoewel die de laatste dagen, met de constante wind, niet meer boven de dertig graden kwamen. Gisteren, toen Taner kwam lunchen, hebben we geaarzeld om buiten te gaan zitten. Het had nog nèt gekund met de temperatuur, want het was 27 graden, maar de nieuwe serre was toch aantrekkelijker. Ook al om die voor een maaltijd in te wijden. Dat was er deze zomer nog niet van gekomen met de hoge temperaturen.
De constante wind is een nieuw element. Deze zomer hebben we die niet vaak gehad. Toen ik naar NL was de vorige week, moet het ook heel hard hebben gewaaid. Het is een 'vervelende' wind; je moet je er mentaal tegen wapenen, anders wordt je er hoorndol van. Tenminste zo vergaat het mij. Het is een wind die wel vlagen heeft --en een enkele korte pauze waardoor je denkt dat het nu 'voorbij' is-- maar die verder heel constant is en dááágen kan duren.
Ik denk dat die verraderlijke pauzes maken dat je er hoorndol van kunt worden. Onbewust denk je telkens: "Ah, het is voorbij".
Maar dan begint het weer. Het is moeilijker dan de branding waar ik in Yzerfontein aan de kust in Zuid-Afrika mee leerde leven, want daarvan weet je dat die geen pauzes heeft.
Dat 'mentaal er tegen wapenen' bestaat dan ook uit een kleine toespraak:
--"Luister Gérard, dit gaat dááágen duren. Leg je daarbij neer; net zoals bij de kleuren van de regenboog. Daar heb je ook geen inpraak. En die gemene rot-pauzes . . . . Laat je er niet door afleiden!!"
En dan is het over. (Met het ergeren, bedoel ik.) Na een paar dagen denk ik opeens: "Hé, het heeft de hele dag niet meer gewaaid".
Met de herft begint ook het jachtseizoen. Op everzwijnen is die al vanaf 15 augustus open, maar nu op 'alles'. Er zijn wel een aantal spelregels, en bij de drijfjachten van de grote clubs houdt men zich ook daaraan, maar zowel Zaterdag als Zondag vond ik het raadzamer mijn wandelroutes niet te volgen en op de harde weg te blijven. "Beter blode Jan dan dode Jan". Dat pief-paf-poef van die Zondagsjagers hoor ik liever op de verre achtergrond.
Vooral de eerste dagen zijn er nogal wat 'jachtongelukken' in het nieuws. Allemaal met 'ongeladen geweer' zoals de daders verklaren: "Ik dacht dat . . . . . .".
Op de schietbaan van een NLse (burger)schietvereniging, jaren geleden, zag ik een waarschuwingsbord: "Alle schietongelukken gebeuren met ongeladen wapen".
Een van de spelregels is om de eerste maanden niet te jagen in de wijngaarden of in de buurt daarvan. Voor de veiligheid van de druivenplukkers. Zaterdag zag ik een hele rij jagers opgesteld langs de weg met hun geweren & buksen gericht op --inderdaad-- de wijngaarden. En dat terwijl er ivm de campagne op Zaterdag normaal wordt gewerkt en op Zondag de familiale wijngaarden worden geoogst, meestal als een gezellige familie-reunie. Dat verschil zie je onmiddellijk. Het 'parool' voor deze familiewijngaardeniers is dan ook: "Ga niet alleen wijn plukken, ga met een hele groep". En dat is niet alleen om economisch-sociale motieven!
Een andere spelregel is dat de jacht op Woensdag onverbiddelijk is gesloten. Dat is de dag dat de franse kindertjes niet naar school gaan. En als die in het bos gaan spelen . . . Ik zal daar Woensdagmorgen, bij mijn wandeling, eens op letten. Geile amateurjagers staan voor niets.
In de tijd dat 'De Kleine Prins' werd geschreven was Donderdag de wekelijkse vrije dag. De vos gebruikt het als voorbeeld als hij de kleine prins wil uitleggen wat 'riten' zijn, en waarom ze er zijn.
--"Hoe zou ik anders kip kunnen eten als de jagers niet iedere Donderdag zouden gaan dansen met de meisjes in het dorp. Dat is een goede rite."
Hier in de tuin is de herfst ook begonnen. Blaren worden geler, maar de rozen zijn nog aan een derde cyclus begonnen, niet zo uitbundig als de twee eerdere golven. In voorafgaande jaren wist ik niet dat je uitgebloeide rozen onmiddellijk op een bepaalde manier moet verwijderen. Zonder te weten wat die 'bepaalde manier' inhoudt, is het toch gelukt. Gewoon snel wegknippen; iedere dag.
En verder ben ik aan het snoeien van de fruitbomen begonnen. Ik dacht dat alleen in de winter kon (cq mocht), maar op mijn zoektocht naar een vakman leerde ik zoveel dat ik er wel "nu & zelf" aan kon beginnen. Dat werd hoog tijd want de appelbomen (drie!!) waren lang verwaarloosd en je kunt dat niet ineens goedmaken omdat je hoogstens 20% van de takken ineens mag snoeien. (Anders krijg je teveel waterscheuten). Ik heb ook de kersenboom gesnoeid, niet omdat het nodig is voor het vruchtdragen, maar hij werd veel te groot. En die moet echt in Ausustus /September als de blaren er nog aan zitten. Daarom zijn er nogal wat grote takken uitgegaan. Gelukkig kon het nichtje van de werkster mij helpen met de takken door de hakselaar te jagen. Ook kreeg ik geen nieuw transportprobleem, want ik kon het haksel met het huishoudafval meesmokkelen.
Inderdaad 'smokkelen', want met de nieuwe organisatie van afvalafvoer mag geen tuinafval meer in de groencontainer. Zodoende staan er nog zo'n vijf en twintig zakken van 150 liter met takken van de vuurdoorn of afvoer te wachten. Te groot voor mijn auto en de persoon die beloofd heeft het te doen zegt telkens "mañana".
terug eerste dagboekregel

Cessenon sur Orb, Frankrijk, woensdag 12 september 2001
Ik viel er gisteren middenin toen ik de TV aanzette als achtergrondje bij mijn maaltijd. Ik doe dat vaak, dan luister in naar de radio, en zet de TV erbij aan zonder geluid. Liefst met een oerwoud- of aquariumfilm, maar het menselijke aquarium van bla-bla en flits-flits is ook wel leuk als achtergrond van het klassieke jazzprogramma dat op die tijd op France Musique is.
Eerst dacht ik nog even --toen ik dat vliegtuig tegen het WTC zag vliegen-- dat het weer zo'n fantasiefilm was. Maar nee, de geïnterviewde experts hadden het allemaal wel zien aankomen, alleen de bobo's hadden niet willen luisteren. Dat was het "Pearl Harbour" van de derde wereldoorlog, nu tegen "het terrorisme". Enzovoorts enzovoorts. Veel bla-bla. Net als knulletje Bush die ze wel eens 'een poepie wil laten ruiken'. Laat ik hopen dat dat soort 'meer van hetzelfde' snel afleert. "Wil het echte Amerika opstaan, asjeblief!"
Ik heb met onderbrekingen het programma gevolgd. Later werden de commentaren beter en genuanceerder. Zowel van de vechtjassen als van de beschouwers. Wat mij hier in F altijd heeft gefrappeerd, en gisteren ook, is de zeer grote en diepgaande kennis die men heeft van de arabische wereld en hoe veel van die specialisten voor 'ons' helder kunnen maken wat voor ingewikkelde kluwens het allemaal zijn. Ik ben hier al eens eerder, op de zomercursus in Montpellier het vorig jaar, geconfronteerd met mijn vooroordeel om 'arabisch' en 'islam' op een hoop te vegen. En hier is er weer zoiets. Ik hoefde helemaal niet ze zappen, De twee of drie zenders die er mee bezig waren, waren ieder een lappendeken van flitsen die geleidelijkaan een beeld vormden. Zij zapten beter dan ik zou kunnen.
Voor de VS zal het niet alleen een Pearl Harbour zijn, het zal ook het Dresden worden, of het 'blood, sweat and tears' van Engeland in 1940: Agressieoorlogen houd je niet buitenshuis. Vietnam hebben ze ook niet helemaal buitenshuis kunnen houden, het heeft hun maatschappij aangetast, maar het kon nog worden ontkend. Misschien dat dit doet inzien dat met commerciële agressie iets dergelijks speelt. De macht van de machteloze, vooral als die radeloos is door de uitzichtloze overmacht, is eindeloos.
Wat zullen we doen? Meer van hetzelfde? Schieten we nu alle Arabieren dood? Of de hele derde wereld? Als represaille voor deze belediging van de Allerhoogste?
terug eerste dagboekregel

Cessenon sur Orb, Frankrijk, donderdag 13 september 2001
Het is nog vroeg in de morgen en koud: vijf graden buiten. Gisteren ook, en dat verhindert niet dat het overdag nog steeds 25 of meer graden wordt. Ik ben toch maar even uit mijn bed gekomen met alle truien, handschoenen en lange sokken aan. Het wordt ècht tijd dat ik vertrek.
Zoals je ziet heb ik de foto's in de kop vervangen door een plaatje van mezelf. Ongeveer zoals ik er nu ook bijzit. Het was in de wachtkamer van het station in Barcelona, speciaal gereserveerd voor eerste klas Talgo reizigers. Ik schreef er mijn dagboek van donderdag 9 augustus zoals je kon lezen. Zoals ik toen ook schreef, verraste Ghislaine mij met het maken van de foto. Behalve tijdschriften, gratis koffie, thee en frisdrank waren er ook zijn er een paar werktafeltjes voor je laptop.
In het kader van "opruimen en afmaken" als voorbereiding van mijn vertrek trof ik nog wat foto's van mezelf die ik in een galerij heb geplaatst. Je kunt mij zien in Raux in 1997 en deze zomer. Ik ben inderdaad in mijn gezicht veranderd. Iedereen complimenteert mij met mijn 'voller' wordende gezicht, maar voor mij is dat 'volle' gezicht geen goed teken. Ik voel mij dan minder goed en zoek nog steeds naar het goede diëet --of leefwijze-- om dat 'betere' gevoel terug te vinden. Niet met blijvend succes. Ik zoek verder.
Ik volg een beetje de berichten omtrent US under attack. Ik zoek naarstig naar iets anders dan de "gevestigde verontwaardiging" en naar "ander" commentaar. Het is allemaal zoveel van hetzelfde al werd ik geroerd door het koor van Pentagonmedewerkers die van harte God bless America zongen. Positief enerzijds, want het was een uitdrukking van solidariteit, liefde en trouw die hard nodig was na de nog diepere vernedering. Het was ook een teken van vitaliteit & onbuigzaamheid, van zich niet gewonnen geven. Inderdaad ontroerender dan de toespraak van Bush die dat probeerde te doen door de aanvaller te bedreigen met revanche. Maar ik ontkwam ook niet aan negatieve gevoelens bij dat koor: Met Gods Zegen zijn vele volkeren vermoord en onderdrukt. Ik ben bang dat ze Diens Zegen weer gebruiken voor 'meervannutzelfde'. Daarom luister ik aandachtig naar andere geluiden, maar ik hoor niet anders dan plannen voor "strafbombardementen" vanuit een veilige (parlements- of vliegtuig)stoel. Lost dat wat op? Is dat het probleem? Wie probeert te begrijpen waarom die terroristen zijn begonnen. Later, zoals bij de ETA of de RAF, als de haat autonoom is geworden, als het een business is geworden, is het te laat. Dan hebben ze gelijk. Het terrorisme is dan redeloos, maar daarom ook onoplosbaar. Je zou moeten ingrijpen voor de radeloosheid van het volk dat zich niet begrepen voelt, in redeloosheid overgaat. Met begrip voor De Ander, bijvoorbeeld. Inderdaad God Bless America!
terug eerste dagboekregel

Cessenon sur Orb, Frankrijk, zaterdag 15 september 2001
--"Ik zoek naarstig naar iets anders dan de "gevestigde verontwaardiging" en naar 'ander' commentaar", schreef ik de vorige keer. Langzamerhand komt het boven water. Meestal "tussen de regels", want De Verontwaardiging Over Wat ONS Is Aangedaan, overheerst nog steeds.
Maar Jean-Marie Le Pen, die zich als de volgende president aandient, (samen met tien anderen), zegt dat "het moeilijk zal zijn om aan de Irakezen tranen te ontlokken over de Amerikanen die een miljoen van hun kinderen hebben gedood door hun blokkade".
Le Monde heeft de commentaren van deze elf candidaten keurig samengevat. Na de "politiek-correcte" opmerkingen komt er ook wat nuance naar boven waarin de Amerikaanse arrogantie en de agressie mogen worden genoemd. Ook wordt op oorzaken gewezen die verder reiken en waar uit blijkt dat "revanche" of een "rakettenregen op Kabul" de zaak alleen maar erger maken. "Ben Laden komt niet uit de lucht vallen", zegt Chevènement. Hij is niet alleen door de CIA opgeleid als "onderaannemer", zijn macht berust ook niet alleen op geld, maar vooral op zeer brede lagen van mensen die het met hem eens zijn. Bovendien heeft hij geen supertechnologie nodig. Met een cynisme dat hij bij de CIA heeft geleerd, gebruikt hij gewone lijnvliegtuigen als raket.
De vraag gaat dus naar de "eigen logika" van deze agressie, van dit terrorisme. Wat is de voedingsbodem? Als wij de laatste uiting van onmacht van de machteloze verwerpen, leggen wij hem weer opnieuw onze normen op waartegen hij al zo lang --en vreedzaam-- heeft geageerd.
--"Jij mag niet agressief zijn; en zeker niet tegen ons!!!"
Lost dat wat op?
"Hebben we goed geluisterd", was ook het thema van het televisie interview wat de top terrorismeobservator van de UNO, een Fransman. Hij vergeleek de methode van de CIA en FBI om gegevens te verzamelen met die van de andere (mn Franse) geheime diensten. Om verschillende reden verzamelen de Amerikanen massaal gegevens met hoog-technologische technieken. Maar de interpretatie daarvan blijft achter omdat er geen echte "veldwaarneming" meer is. De Amerikanen kunnen het politiek niet maken dat er doden vallen. Het moet een zero-death war zijn en blijven. De Franse geheime dienst, en vele andere, werken met infiltratie in groepen. Dat is riskanter en er vallen doden bij. Maar het leidt ook tot inzicht in de onderliggende motieven, en dus tot effectievere maatregelen.
Frankrijk heeft traditioneel zeer uitgebreide relaties met de arabische wereld. Zowel openlijk als --ongetwijfeld òòk-- via hun geheime diensten. Een van de presidentscandidaten wijst daar op. Maar ook op de noodzaak te voorkomen dat deze kanalen alleen gebruikt worden om aan moderne dictaturen (franse!) wapens te verkopen, getuige een aantal recente schandalen. "Wij zouden daarmee kunnen bijdragen aan een beter begrip voor onze "tegenstanders" en de Amerikanen meer nuance kunnen bijbrengen". Het is te hopen.
Le Monde van gisteren geeft een klein voorproefje van hoe dat kan worden aangepakt en geeft een overzicht van de arabische-persreakties. Het gaat om kranten in Beyrouth, Bagdad, Algiers, Oran, Karachi, Istambul en Ouagadougou. Maar ook een arabische krant in Londen. Ik kan ze niet lezen op het Internet, en vele westerlingen met mij. :-)
--"De toon is vaak heel verschillend van de westerse benadering", constateert de subtitel lakoniek. De titel van dat artikel is Dans le monde musulman: rage et désolation.
Er zijn goede analyses en beschouwingen over de oorzaken van de Amerikaanse arrogantie. Het beschrijft de tragedie van een machtige staat die door blindheid wordt geslagen en niet meer in staat is tot verdediging van zijn eigen waarden. Bush zegt dat de terroristen het op zijn vrijheid hebben gemunt, maar je kunt beter zeggen dat ze hem attenderen op zijn macht en tevens zijn impotentie er adequaat op te reageren. Ze worden aangevallen door de zelfgemaakte Frankenstein, zegt een ander. Het is de mythe van hun veiligheid die is aangetast, verbrijzeld, vindt Istambul. Een krant uit Karachi zet in zijn kop: "Washington begrijpt er niets van". "De amerikaanse cow-boy", vindt een krant in Bagdad, "oogst nu de vruchten van zijn eigen misdaden tegen de mensheid".
Dat is wat anders dan het ego-tripperige van knulletje Bush: We zullen ze een poepie laten ruiken. Het is tragisch, die 'onmacht-van-de-machtige' tot luisteren. Uit die arabische commentaren blijkt bepaald niet dat ze terrorisme billijken, ze zoeken naar maatregelen om het te verkomen. Daarover zijn ze het eens met Bush. Een meer algemene teneur in dit persoverzicht is de bezorgheid dat het westen en de islam uit elkaar worden gedreven. Daarover maakt Bush zich geen problemen. Tragisch inderdaad.
terug eerste dagboekregel

Cessenon sur Orb, Frankrijk, zondag 16 september 2001
Ik viel toevallig in het televisiebeeld van knulletje Bush met zijn vriendjes op Camp David. Géén stropdassen en met leren jacks áán. Alsof ze anders ongeloofwaardig zouden zijn; misschien terecht, want het publiek zal het ongetwijfeld blijven vergelijken met Star Wars o.i.d. Daarom mag hij in ongenuanceerdheid niet onderdoen.
En dan die toespraak: "We zullen de verantwoordelijken vinden. We zullen ze uit de holen branden waar ze zich verstoppen en voor de rechter brengen". Het leek op de rethoriek van zijn overgrootvader toen de slaven weer eens waren gevlucht. Alleen hij hoefde ze niet voor de rechter te brengen en hij mocht in Texas vrijelijk zeggen "Lynchen". Dit zeuntje mocht het alleen denken, maar door zijn minieme glimlachjes waarmee hij zijn haat-genererende tekst uitsprak suggereerde hij het perfect.
Hij bevestigde ook een ander misverstand dat de militaire leiders voorlopig in de kaart zal spelen, want het geeft een vrijbrief om zonder nadenken "meervannutzelfde" op de lepelen. Een 'betere' Golfoorlog te plannen bijvoorbeeld. Anderen zien er een vrijbrief in om de vrije meningsuiting --en bv de internetvrijheid-- verder te onderdrukken als 'staatsgevaarlijk'.
Het misverstand is dat het hier om een netwerk van machtelozen gaat, niet om een organisatie à la Harvard. Bush wilde "de verantwoordelijken" vinden, maar een netwerk kent geen verantwoordelijken in de zin zoals een hierarchie ze kent waar iedereen zich "kan dekken achter de vóórman". Iedere superieur heeft weer een superieur die "de verantwoording" draagt. Zelfs de top doet vaak net alsof.
Een netwerk heeft niet zo'n "verantwoordelijke". Ieder is er verantwoordelijk voor zichzelf. Ben Laden zal één van de (grote) financiers zijn, één van de (grote) breinen, wellicht één van de (belangrijkste) modelpersonen waarnaar honderden --en intussen duizenden-- zich hebben gevormd en die doorgaan als hij "uit zijn hol is gebrand". Ieder met de talenten die hij bij zijn geboorte en door zijn milieu heeft meegekregen; dat is wat anders dan de verantwoordelijkheid die een hierarchie --na lange interne strijd-- toekent aan bobo's met sterren en strepen die het contact met de buitenwereld hebben verloren en die slechts een deel van hun talenten mogen inzetten.
Want netwerken --als werkwoord-- is de organisatie van de machtelozen; ieder zet zich in met al zijn talenten, niet zijn met sterren en strepen. Wat een energie komt dan los! Als er al een "verantwoordelijke" is, dan ligt die buiten het netwerk, bij degene die deze machteloosheid zo lang in stand heeft gehouden dat het "kleine verzet" een "groot verzet" is geworden, groot genoeg om "de verantwoordelijke" te dwingen kennis te nemen van hun bestaan en op te houden met zijn arrogante "probleemontkenning". Maar ons zeuntje komt voor de dag met "meervannutzelfde" en met poepie-laten-ruiken rethoriek. Waar blíjven we? Wijzelf zijn in deze optiek de verantwoordelijke, niet alleen de Ben Ladens.
Ik heb mij jaren geleden intens bezig gehouden met de toepassing van netwerken. Netwerken als werkwoord moesten wij het noemen, want voor de organisatiekundigen van toen was het een zelfstandig naamwoord: 'Gewoon' een slecht soort organisatie, wist men te melden. Ik schreef over netwerken voor een goede zaak. Maar ook dat werd pas erkend sinds de Gray Panters, in de jaren 60, de Amerikaanse maatschappij ermee wakker hadden geschud. Het ging toen ook om een machteloosheidsprobleem dat langdurig werd ontkend. Er hoefden toen geen doden te vallen voor de erkenning werd bereikt. Pas na dit success werd het wetenschappelijk, en schoorvoetend ook politiek, serieus genomen.
Maar er is natuurlijk ook netwerken voor een kwade zaak, zoals de maffia die pas door de politie kan worden gepakt voorzover ze hun netwerkprincipes loslaten, de op de Harvard gedoceerde organigrammen gaan toepassen of centrale macht in eigen kring proberen te realiseren. Dan verliezen ze hun veelkoppigheid, de kern van hun kracht. Dan pas kan onze maatschappij het begrijpen, want er is centraal gezag. Dat honderden kleine verzetgevoelens tot enkele grote kunnen samenballen zonder centraal gezag, is voor ons 'cultuurlijk' onbegrijpelijk. "Ben Laden komt niet uit de lucht vallen", zei Chevènement terecht. Maar we blijven geloven dat gecoördineerde krachten alleen het gevolg kunnen zijn van centraal --en oppermachtig-- gezag. Toch hebben wiskundigen en informatie-theoretici niet lang geleden aangetoond dat, bijvoorbeeld voor de coördinatie van een formatie vogels, een zwerm spreeuwen of zwaluwen net zoals voor een lijnformatie wilde ganzen geen centraal gezag nodig is. Dat maakte de theorieën in de biologie die zochten naar een centraal gezag of een centraal --of desnoods decentraal-- draadloos communicatiesysteem, overbodig. Centraal gezag is niet nodig. Iedere vogel reageert volgens dezelfde (biologische) regels op zijn eigen interne en externe impulsen. Et voilà! er 'ontstaat' coördinatie. Het is de logica van de knikkers die allemaal naar één kant rollen als je het bord scheef houdt. Die knikkers erkennen niet het centraal gezag van 'onze' natuurwetten. Ze doen maar wat.
Maar ja, om dat te zien moet je je om te beginnen losmaken van de rethoriek van je overgrootvader en van de borrelpraat van je Texas-vriendjes. Ons zeuntje heeft een wereld van mogelijkheden voor zich: Hij kan de geschiedenis in gaan als de held, de Churchill van de derde wereldoorlog. Misschien droomt hij daar wel van, maar dan zal hij eerst door het oog van de naald moeten kruipen. Alle heldenverhalen in de cultuur kennen dat nulpunt. Heldenverhalen wijzen er ook op dat 'anders' leren kijken de 'onmogelijke' oplossing mogelijk maakt. "Meervannutzelfde" maakt geen helden en lost ook niets op behalve de bevrediging van haatgevoelens. Nieuwe Ben Ladens staan klaar voor de volgende ronde.
terug eerste dagboekregel

Cessenon sur Orb, Frankrijk, dinsdag 18 september 2001
Wat vind je van de krantenkop van een Franse krant, L'Echo de . . ., ik kon het zo gauw niet zien:

ALLAH 1 - JESUS 0

Cessenon sur Orb, Frankrijk, woensdag 19 september 2001
"Ander" nieuws begint hier en daar door te sijpelen. Vooral dat wat direkt of indirekt uit de Arabische wereld komt. Le Monde heeft de journalist Robert Fisk van The Independent, die Oussama Ben Laden verschillende malen langdurig heeft gesproken in zijn kamp in Afghanistan, bereid gevonden een portret van hem te schrijven. Dat artikel is een 'must' voor ieder die niet meer kan geloven in de stereotypisering van Ben Laden door George Jr, zoals ons zeuntje in de Arabische pers meestal wordt genoemd. Het geeft indirekt ook een inzicht in de verhoudingen in de Arabische wereld en hun gemeenschappelijke --vaak onuitgesproken-- afkeer van Amerika. Ben Laden was aanvankelijk vooral bezig de Arabische staten te "de-construeren" die met Amerika heulden en daartoe hun eigen volk onderdrukten. Fisk is niet overtuigd dat Ben Laden de auteur is van "New York": "De haat tegen Amerika is zo groot, en er is geld, intelligentie en samenwerking in overvloed, dat een groepje terroristen niet op instructies, laat staan marsbevelen, uit Afghanistan hoeft te wachten".
Een ander "portret" wordt ons door Le Figaro geboden: Le sept visages du présidant Bush, waarin ze zeven foto's van ieder van de laatste zeven dagen van Bush doornemen en analyseren. Wie is de èchte? Depuis les attentats de 11 septembre, le chef d'État américain a présenté de multiples facettes, luidt de ondertitel. Le Figaro geeft daarvan geen digitale versie. Ik heb het alleen 'in natura'. Jammer voor jullie.
Het lijken wel zeven portretten van zeven verschillende mensen. Sommige ontroerend, zoals die waarin hij de hand van zijn vader vasthoudt, en, inderdaad, geenéén overtuigend als leider van een natie. Heel goede analyses van portretten en situaties, maar wat ontbreekt? De krant noemt het homogene beeld --echt of gemaakt-- van andere presidenten in een crisis: Kennedy met Cuba, Nixon met Vietnam, Reagan het het communisme, en Clinton en Monica. Maar welke van deze zeven is de ware Busch: De gevluchte, de eerste dag (1), de gevoelige, als hij de gedenkdag aankondigt(2), met stropdas en hondje uit zijn helicopter stappend(3), Papa, ben je er? waarbij junior gespannen-bezorgd naar zijn vader kijkt en senior kijkt vol vertrouwen voor zich uit. Heeft hij vertrouwen in zijn zoon?, in Amerika? of in de situatie?(4), Met megafoon en arm over de schouder van de brandweerman(5), aan de telefoon met Tony Blair als leider van de vrije wereld(6) of die in het islamitisch centrum in Washington(7).
Hier is hij voor het eerst niet grimmig, schrijft de krant, akteert niet, opent zijn armen en buigt zich voorover naar zijn toehoorders. "Is hij hier 'thuis'?", vraagt de krant zich af, "komt hier aan zichzelf toe?" Hij is voor het eerst ontspannen en zegt:
--"Vrouwen die in dit land een sluier dragen hoeven niet bang te zijn op straat te lopen. Dat is niet het Amerika dat ik ken, dat is niet het Amerika dat ik acht"
Theater of werkelijkheid? Zeker is, meldt de krant, dat hij hier op de meest ontspannen manier sinds zijn benoeming heeft gesproken.
Wat moet ik nu met die geruchten, zelfs in The Times en The Independent dat niet hij, maar de vice-president, Dick Cheney, de touwtjes in handen heeft wat betreft "de vergelding"? Dat Bush buiten spel is gezet?
Nog even een ander thema.
De veronderstelling, de mythe, dat men van doen heeft met één verantwoordelijke lijkt mij de gevaarlijkste van allemaal. Niet alleen kan een 'oorlog' daartegen niet worden gewonnen, het zal het veelkoppige netwerk alleen maar versterken en de tweedeling in de wereld verharden.
"Het terrorisme is een veelkoppig monster", schreef mijn vriend Taner, een engelse schrijver hier in St Chinian, in The Independent. "We proberen er één kop af te hakken."
Hij haalt het voorbeeld aan van Queen Elisabeth I, die in 1599 de bekwame 2nd Earl of Essex, naar Ierland stuurt om 'de rebellen' te onderdrukken. Radeloos, en geknakt voor het leven, komt hij terug: "Er is geen tegenstander". En ieder van de volgende strafexpedities (een soort strafbombardementen) hebben het Ierse probleem verhardt.
terug eerste dagboekregel

Cessenon sur Orb, Frankrijk, donderdag 20 september 2001
Gisteren schreef ik dat het artikel van Robert Fisk een "must" was voor ieder die de stereotypen over Oussama Ben Laden wil doorbreken. Het artikel is echter in het Frans. Dat kan ik sommigen van jullie niet aandoen. Gelukkig heb ik nu ook de Engelse versie Osama bin Laden: The godfather of terror? gevonden. Tegelijkertijd vond ik in The Independent een goede vervanger van het artikel uit Le Figaro over George Jr. Het is ook een portret, maar niet in de vorm van een reflectie over zeven foto's. Ik vond er wel verschillende overeenkomsten, met name bijna letterlijk dezelfde twijfels over zijn 'geschiktheid' als leider van de westelijke wereld. Is hij niet te "soft"? is de onderliggende vraag. Het is van Mary Dejevsky, George Bush: The new stateman?
Als je eens goed --in het engels-- wil bijlezen over het Arabische perspectief dan moet je naar The Independent gaan <http://www.independent.co.uk>. Het is gelukkig een pagina met niet zoveel toeters en bellen als veel anderen. In de rechtbovenhoek staat een zoekmogelijkheid. Vul daar in: Robert Fisk. En dan krijg je al zijn (recente) artikelen. Sommige beknopt, andere wat langer, maar allemaal intens en helder geschreven. Succes ermee.
Hier een paar citaten uit de beide artikelen:

---

He says: "It does not worry us what the Americans think. What worries us is pleasing Allah."
They say: "If you were to kill Osama tomorrow, the Osama organisation would disappear, but all the networks would still be there." David Long, former official in the State Department.

---

He says: "Make no mistake about it, my resolve is steady and strong about winning this war that has been declared on America."
They say: "The fact is, he's never had to really work or fight for anything in his whole life." Molly Ivins, Bush's biographer.

Cessenon sur Orb, Frankrijk, vrijdag 21 september 2001
Ziezo! Ik heb weer een levensjaar rond gemaakt. Twee en zeventig tot nu toe. Mooi hè?
Vanmiddag komen mijn broer Jan en zijn vrouw Leny op bezoek, uit Olargues. Zo heb ik, behalve mijn officiële feest van 2 September in NL, ook nog een NLse verjaardagsvisite op de dag zelf.
Wat "Het Evenement" betreft, heb ik mezelf op een fout betrapt. Ongemerkt heb ik mij te eenzijdig op Franse bronnen geörienteerd. Ik heb veel TV gevolgd en raakte gefascineerd door de 'intelligente' commentaren en analyses. Niet dat die slecht waren, integendeel! Maar het maakte mij blind voor alternatieven. Het corrigeerde inderdaad de CNN eenzijdigheid, waar de Arabische visies vrijwel ontbraken, en juist daarin was het Franse nieuws (+commentaar!) uitstekend. Daarom had ik maar weinig en oppervlakkig gekeken in mijn andere --gebruikelijke-- buitenlandse kranten. Één tegenhanger van de CNN-terreur leek mij voldoende. Mispoes!
Eergisteren was ik al door de artikelen van Robert Fisk uit The Independent verrast en daar kwam dat van Mary Dejevsky over Bush nog bij. Ik trof er voor het eerst kritiek op Bush, en kritische analyses van zijn capaciteiten, die ik in F had gemist. Alleen dat artikel in Le Figaro over die zeven portretten kwam een beetje in de buurt.
Gisteren hoorde ik op de radio, op France Culture, een interview met niemand minder dan Susan Sontag, een zeer intelligente, goed geïnformeerde en radicale dame. Zij had geen goed woord over voor Bush en noemde hem een crétin, wat Van Dale vertaalt als "idioot" en het voorbeeldzinnetje "il est vraiment crétin" als "hij is werkelijk te stom om voor de duivel te dansen".
Niet gering dus. Maar zij wees er ook op dat er in F kennelijk een 'onzichtbare censuur' aanwezig was, want het was anders toch niet mogelijk dat de hele Franse pers zo weinig van de internationale kritiek liet doorsijpelen. De interviewer raakte wat geïrriteerd en ging in de verdediging: "Het is een buitenlands staatshoofd", en dergelijke opmerkingen. Maar dat gaf Susan Sontag alleen maar meer kansen om haar 'censuur'-hypothese te verhelderen. Ik voelde mij betrapt. Ik had de geruchten over "kritiek & analyse" wel opgevangen in de Franse pers, maar ik was er niet achteraangegaan.
Het artikel van Mary Dejevski dat ik gisteren in mijn dagboek opnam, is --per saldo-- een goede samenvatting. Zij blijft niet steken in de kritiek, maar ze weet ook karaktertrekken te noemen die nog geen kansen hebben gehad en die wel eens tot ontwikkeling zouden kunnen komen in deze crisis. Haar artikel kun je lezen als het eerste bedrijf van een Grieks drama: De hoofdpersoon wordt daarin 'neergezet' met al zijn zwakten en sterkten. Scherp inzoomend op kritische details. Met contrasterende belichtingen. Het publiek houdt de adem in: Wordt het falen of triomferen?
Inderdaad, het artikel van Dejevski over Bush, net als dat van Fisk over Ben Laden, moet je lezen om de verdere ontwikkeling van dit werelddrama te kunnen volgen.
Wordt zoals het Varkensbaai-conflict in 1961, waarin Kennedy zijn talenten tot ontplooiing kwamen? Waarvan Kroesjtev later zei:
--"They talk about who won and who lost. Human reason won. Mankind won."
Of wordt het iets als de eerste oorlog van de 20ste eeuw, het uit de hand gelopen macho-spelletje van Keizer Wilhelm en zijn pruisische generaals, met echo's tot laat in de eeuw?
Een macho-mannetje is Bush zeker niet, eerder een 'bekeerde playboy' of een marionet van zijn (macho-)omgeving. Cheney en Powell zijn --volgens Susan Sontag-- géén 'crétins'. Van Cheney had ze zelfs een hoge pet op. En volgens Dejevski kan Bush heel goed delegeren, teveel misschien, maar hij eist wel grote loyaliteit en trouw als hij delegeert. Dat geeft hoop dat deze wapenkletterend (en in macho-taal) aangekondigde eerste oorlog van de 21ste eeuw géén uit de hand gelopen macho-spelletje wordt. En . . . Ben Laden is ook geen macho.
terug eerste dagboekregel

Cessenon sur Orb, Frankrijk, zaterdag 22 september 2001
Het regende de hele dag. Dat is nog niet voorgekomen deze zomer. Gemiddeld was die erg droog, maar we hebben toch enkele fikse buien gehad, maar dan was het de rest van de dag toch zonnig, of minstens droog. Vandaag is het blijven druilen. Heel ongewoon weer voor onze streek (in de zomer).
Gisteren was het wel wat bewolkt, maar droog. Met Jan en Leny heb ik herinneringen opgehaald aan Venlo van de jaren dertig naar aanleiding van het auto-biografisch artikeltje dat ik daarover had geschreven. Het ging vooral over onze lagere-schooltijd. Hij wist mij op enkele punten te corrigeren en we wekten samen zoveel nieuwe herinneringen op dat ik twijfel tussen corrigeren van het bestaande of het schrijven van een aanvullend verhaal.
Ghislaine was ook erg enthousiast over het verhaal. "Eigenlijk zouden alle kinderen dat moeten lezen", zei ze, "want het helpt je een al te 'stomme' onderwijzer te relativeren".
Dat was een onverwacht compliment.
terug eerste dagboekregel

Cessenon sur Orb, Frankrijk, maandag 24 september 2001
Zondag leek het ook de hele dag te gaan regenen. De hele nacht had het zelfs behoorlijk hard geregend. Maar na de middag kwam de zon gelukkig nog even door. Ik kreeg een mailtje van Theo, die in de Drôme zit, en daar 'pieste' het de hele dag al, schreef hij. Volgens de Metéo blijft het hier vandaag droog. Als een van de weinige plekken zo te zien op de TV weerkaart.
Ik heb vandaag de biljetten voor La Gomera gekocht. De eerste mogelijkheid om rechtstreeks te vliegen is pas Maandag 8 Oktober. Dus ik heb nog een hele week nadat ik uit NL terugkom. Ik heb "Reisplannen" bijgewerkt met de details van de reis. Ook die van mijn NLse reis --via Parijs-- staan er.
Ik hoop dat het mooi weer blijft, want met deze regen is het "behelpen" om op temperatuur te blijven: Telkens opnieuw (en op tijd!!) onder de warme douche en/of in bed met de twee electrische kussens die ik daarvoor hier in F heb liggen. Dat is het juiste recept. In Mei had ik ze ook nodig, maar de rest van de zomer niet. Zeker als ik niet eens per dag lekker goed kan dòòrwarmen, wordt ik steeds gevoeliger voor afkoelen. Ik merk dat niet aan rillerigheid, of tandenklapperen, of zelfs maar een 'koud' gevoel. Het eerste wat ik merk is dat mijn aandacht verslapt, dat ik mij minder goed kan concentreren. Pas in bed of onder de douche merk ik pas hoe laag mijn temperatuur is. Ik heb dat wel eens met een koortsthermometer gemeten, en inderdaad, het is dan soms 35 graden. Héél vervelend.
Ik heb van het zonnetje van gistermiddag gebruik gemaakt --er waren heel mooie wolken!!-- om eens een serietje foto's van dit huis te maken. Dat geeft een beetje een indruk waar ik het over heb, als ik over 'mijn domein' van duizend vierkante meter schrijf.
terug eerste dagboekregel

Cessenon sur Orb, Frankrijk, dinsdag 25 september 2001: Jeroen is jarig!
Proficiat Jeroen. Maak er een gezellige dag van!
Het is ook mijn vertrekdag. Nog niet voorgoed, maar mijn NLse reis is een soort generale repetitie. Het is niet zozeer het inpakken van mijn koffertje waar ik altijd over 'zeik', dat doe ik altijd met een lijstje. Het is het scheiden van de dingen die ik hier in huis gebruik van mijn echte eigen reisspullen. Vooral hier, nu ik er al vijf maanden(!) zit, loopt dat heel erg doorelkaar. Bovendien spoken er dan een aantal half-afgemaakte beslissingen door mijn hoofd over wat ik zal veranderen van dat lijstje. Dat moet nu ook worden beslist. En dan nog afscheid nemen!
Dat maakt inpakken en wegwezen een gecompliceerd proces, to say the least. Daarom zie ik dit inpakken als een soort generale repetitie. Ik ruim dan meteen de spullen op die ik van dit huishouden in gebruik heb en val dan helemaal terug op mijn koffertje. Vertrekken uit mijn kamertje van het YMCA hotel in Perth, uit mijn hutje aan de zee in Zuid-Afrika of mijn pensionkamertjes in Zuid-Amerika, was gemakkelijker. Het was dan 'meenemen of weggooien'. Ik ben niet zo'n opruimerig type. Ik volg ook het LIFO systeem: "Last In, First Out", zodat mijn werktafel vol ligt met evenveel onafgemaakte zaken als goede voornemens. En niet alleen mijn werktafel. Dat is hier in Cessenon een tè eenvoudige voorstelling van de zaak. Er is hier een tuin die nòòit af is en allerlei klusjes in huis varierend van het maken van een deur naar de nieuwe serre tot het vervangen van een lamp of het oliën van een knarsend slot. Ook dat heeft géén einde.
Daarom vind ik deze generale repetitie wel handig. De laatste dagen heb ik al die onaffe zaken stuk voor stuk ter hand genomen(1), er even over gemediteerd(2) en toen een streep gezet(3). Soms heb ik dat zetten van een streep weer even uitgesteld(4) en mij nader beraden(5). Maar dan kon die streep toch de andere dag worden gezegd.
Het resultaat van dit vijf-stappenproces is een schoon en opgeruimd huis, een ingepakt koffer (deze computer nog) en --heel belangrijk-- weer het begin van een aangenaam licht reisgevoel. Niets is vrijer en lichtvoetiger als het moment dat ik --na zo'n sedentaire periode-- de deur achter mij dichttrek of de sleutel afgeef bij de verhuurder. Ik sta dan weer met mijn hele bezit binnen armbereik. Ik kan het als het ware omarmen. Mijn koffertje en ik. Samen gelukkig. Gelukkig samen.
terug eerste dagboekregel

Parijs, woensdag 26 september 2001
En zo ben ik al de hele dag in grijs & druilerig Parijs. De reparatie aan het verhuurde kamertje was niet urgent, (eigenlijk een storm in een glas water), en dus heb ik een ander plan gemaakt. Als de huidige huurster er uit gaat over een paar maanden, wordt het helemaal opgeschilderd. Marguerite zorgt voor een offerte.
En toen heb ik een paar wandelingen gemaakt. Ondanks de grijze druilerigheid. Eerst eentje in de onmiddellijke omgeving; om te zien wat er was veranderd en om mijn geheugen op te frissen. (Het is toch jammer dat ik mijn plannen om daar te gaan wonen --of in elk geval een goed bezocht "pied à terre" van te maken-- niet zijn doorgegaan. Met enige weemoed kijk ik nu naar de details die blijk geven van het perfectionisme waarmee ik dat toentertijd heb aangepakt, en herinner mij 'de-gedroomde-toekomsten-van-toen' die daarin liggen vervat. Gelukkig maken mijn kinderen en andere vrienden er nu regelmatig gebruik van. Dit was een afdwaalgedachte.)
Daarna heb ik een lange wandeling door een nieuwe "coulée verte" gemaakt; een van de recente ontdekkingen van Marguerite. Je kunt dat beschouwen als aan elkaar aansluitende langgerekte parken zodat je "onder het groen" kilometers door Parijs kunt lopen. In dit geval van de Bastille naar Bois de Vincennes. Precies drie kilometer. De Parijse dienst voor parken en tuinen is erg mee bezig met dat soort projecten om de bewoonbaarheid van de stad te bevorderen. Ik zal er tzt een paar foto's op de site zetten; dan kun je er wat bij voorstellen. Deze coulée verte heet promenade plantée.
Er werd gebruik gemaakt van een oude spoorbaan. Misschien herinner je je de sjieke winkels in het verlengde van de rechtse gevel van de nieuwe Opéra; waar de Rue de Lyon is, en dan even verder waar de Avenue Daumesnil begint. Het zal geen 200 meter van de hoofdingang zijn. Die winkels waren oorspronkelijk onder een spoorbrug gebouwd en met de bouw van de Opéra zijn die als 'spoorbrugwinkels' gerestaureerd. Met een trap --of met een lift-- kun je bovenop die winkels komen. Dààr begint de promenade plantée. Een juweeltje!! Je zou je op een pad door een groot park wanen, alleen het door het groen gedempte straatlawaai weerhoudt je ervan. Er wordt gebruik gemaakt van de oude tunnels en bruggen. De baan is veel vlakker dan het omringende land zodat je op de punten waar je naar de 'gewone' straten kunt overgaan soms omhoog en soms omlaag moet. Soms loop je door een groen dal en even verder heb je uitzicht op de daken van Parijs. Ook is er een traject op straatniveau. Daar zij winkels en café's Maar altijd blijf je "onder het groen".
Het (voorlopige) einde is bij de ingang van Bois de Vincennes. Daar ben ik ook nog even ingelopen, maar toen begon het wat gemener te regenen en ik heb de bus naar huis opgezocht. Er was weliswaar geen zon, maar met de regen was de lucht ongetwijfeld wat zuiverder en ik zat tussen het groen. Dat was per saldo een stuk gezonder dan het oorspronkelijke plan om een reparatieklus te klaren in de binnenstad.
Het is een echte aanrader voor als je eens genoeg hebt van de klassieke bezienswaardigheden. Langs het groene pad zijn verschillende andere --deels bestaande-- parken en kinderspeelplaatsen waar het goed toeven is. (Natuurlijk niet al het druilt zoals vandaag.) Op diverse plaatsen kun je afstappen en met bus of métro naar huis gaan. Marguerite loopt het vaak. Het is een veilige wandeling, zegt ze. Dat is voor stedelingen kennelijk een argument geworden.
terug eerste dagboekregel

Parijs, donderdag 27 september 2001
Het is nog vroeg in de morgen. Parijs is --op deze plek van de stad-- nog doodstil. Even tijd om op dit plekje van mijn appartement --dat gedroomd was om te zitten schrijven-- een paar gedachten over New York 'and all that' te ordenen. Theo heeft mij een lange brief geschreven; in feite de tweede al; naar aanleiding van mijn reacties in dit dagboek. Hij komt met een klinkend voorbeeld over de veelkoppigheid van het netwerk waar wij tegen moeten vechten, en waarover wij (in het westen) nog steeds de allergrootste en gevaarlijkste misverstanden onderhouden. Ik beschreef netwerk als een veelkoppig monster en citeerde een theorie over de coördinatie van samenvliegende vogels, maar hij zegt:

"Vooral de vergelijking met de V-vlucht van trekvogels spreekt aan. En dat betekent tegelijk dat 'afschieten' van Bin Laden niet veel zal helpen: De vlucht gaat verder met een andere vogel als speerpunt".

Nieuwerkerk aan de IJssel, Nederland, zaterdag 29 september 2001
Ik werd vanmorgen wakker en ik zag twee blote engeltjes aankomen met een draagnet vol met vruchten. Waar ben ik? Ik kijk rond. Inderdaad, ik ben in de logeerkamer bij Hans. Ik zal het maar de 'engeltjeskamer' noemen, want niet alleen op het nachtdonkere plafond zie ik de twee engeltjes met de vruchten, ook rechts van mij, op de boudoir-achtige toilettafel liggen er een paar, en staat er nog een zilverkleurige, met een minikaarsje in de hand. Met het bloemetjesbehang en de bloemetjessprei lijkt het wel een bladzijde uit een Engels woontijdschift. Monique, de vrouw van Hans, moet een aartsverzamelaarster zijn, een aartsdecoratrice, want toen ze mij gisteren het huis liet zien zag ik in de hall een rijtje ingelijste exotische vlinders en helemaal rechts van mij, op die toilettafel staan vier mandala-achtige kleurpotloodtekeningen in vier lijstjes te pronken. En her en der nog meer van die stille juweeltjes. Ik heb een van die mandala's in de hand genomen voor mijn ochtendmeditatie. Ik had lang niet meer met een mandala gemediteerd.
--"Mooi", zullen jullie zeggen, "maar hoe kom jij in godsnaam in Nieuwerkerk aan de IJssel terecht?"
Heel eenvoudig. Hans is een jaargenoot van mij uit Delft, uit 1952, en gisteravond haddden we een diner op de sociëteit om de reunie van 10 november a.s. voor te bereiden. Een soort mini-reunie dus. Zo hadden we dat gearrangeerd. Ik blijf hier nog de hele dag voor wat gezellige dingen samen en morgenvroeg dropt Hans mij in Rotterdam voor de trein naar Béziers. Daarmee eindigt dan mijn vierde en laatste bezoek van dit jaar aan NL. Dat waren tevens vier tandartsbezoeken die ik in leukere dingen heb kunnen invlechten. De afsluiting van die reeks was gistermorgen in Den Haag. Ik heb een paar nieuwe bruggen en mijn gebit kan er weer een hoop jaren tegen.
Na druilerig Parijs, was ik gisteren in zonnig Den Haag. Wat bleek herfst-achtig, maar met èchte zon. Vòòr ik naar de tandarts ging, had ik al een wandeling gemaakt door de parken in die hoek van de stad: Groothertoginnelaan en zo. De Couperuswijk, waar ik al vaker had gewandeld. Het hotel en de tandarts zitten daar. En na de behandeling, met die mooie herfstzon, had ik geen zin in tram of bus en liep ik met mijn koffertje helemaal langs de Laan van Meerdervoort, Parklaan, Lange Voorhout en al dat andere moois van het stadscentrum. Ik keek nog even naar 'ons' Parlementsgebouw en 'het torentje' van Kok en nam afscheid van Den Haag 2001.
Donderdagmorgen, in Parijs, vòòr ik in de trein stapte heb ik nog een leuke wandeling in mijn quartier gemaakt. Maar daarover schreef ik al in de nieuwe reisbrief die je een dezer dagen ook of deze site kunt zien en/of de volgende in je brievenbus valt. Ik heb besloten om de 'klassiek' geworden reisbrief --de èchte die ècht in de bus-- valt niet te laten verdringen door dit dagboek. Ik weet niet of ik er al over schreef, maar sinds mijn verjaardagviering op 2 september is dat besluit gevallen. Kijk er maar weer naar uit! Ik heb 'm gistermorgen, vanuit Hotel Petit, Groothertoginnelaan 42, Den Haag, geschreven.
terug eerste dagboekregel

Nieuwerkerk aan de IJssel, Nederland, zondag 30 september 2001
Vandaag is het vertrekdag. Straks zit ik weer in de trein. Half negen Rotterdam, tegen zessen vanavond in Béziers. Maar nu lig ik nog wat de mijmeren in de 'engeltjeskamer'. Over de onverwachte 'excursie' met Hans en Monique naar Rotterdam en het kopje koffie in New York, het café in het oude hoofdkantoor van de Holland-Amerikalijn op de Kop-van-Zuid. Romantiek van de oude oceaanstomers gemengd met up-to-date cafégebeuren.
Hoewel ik Rotterdam van vroeger kende --en daarna ook vaak had bezocht, behalve de laatste jaren-- liep ik er gedesoriënteerd rond. Erger dan in een èchte vreemde stad, omdat op ieder moment fragmenten van herinnering en herkenning opdoken op mijn virtuele netvlies om even later door de berichten van het werkelijke netvlies werden verstoord.
Maar zoals ik 's nachts werd bewaakt door de engeltjes, zo werd ik hier bewaakt door Hans en Monique. Ik voelde mij helemaal veilig met deze twee beschermengelen. Onze wandeling was als een magische tocht door een mozaïek van plekken die ik herkende en plekken waar ik mij in een volledig vreemde stad waande. "Waar ben ik nù toch?", vroeg ik herhaaldelijk in die 'lappendeken'. En dan riepen mijn beschermengelen oude beelden op, over hoe het vroeger was op deze plek en soms vielen het virtuele beeld en het werkelijke beeld dan weer samen.
Dat is zo ongeveer de achtergrond waartegen ik van de moderne architectuur heb genoten. We wandelden over 'De Zwaan', de gedurfde Erasmu(hang)brug waar later toegevoegde schokbrekers van Koni er voor zorgen dat de draden niet gevaarlijk gaan vibreren, en door 'De Koopgoot', de naam die de nuchtere Rotterdammers hebben gegeven aan het ondergrondse winkelcentrum dat als een rechte tunnel onder de Coolsingel loopt.
Opwindende architectuur allemaal, maar soms moest ik toch aan de megalomanie van de nieuwe kapitalisten denken. Met name bij het KPN-gebouw. Hans wees mij toen op het (relatief) bescheiden hoofdkantoor van de Unilever: "Vandaar wordt een wereldbedrijf bestuurd". Inderdaad, architectuur laat zich ook zo lezen.
Ik had kort tevoren een bericht in Le Figaro gelezen over de moderne architectuur van Rotterdam. Het is inderdaad "de omweg waard". Maar voor mij was het een soort toeval:
--"Wat zullen we vandaag doen", had Monique aan het ontbijt gevraagd.
--"Een wandeling door het centrum van Gouda, of zo, lijkt mij wel iets", had ik bescheiden gezegd, helemaal niet denkend aan Le Figaro.
--"Dan kun je beter het centrum van Rotterdam nemen", suggereerde ze voorzichtig.
En zo is het gekomen. De weergoden zorgden bovendien voor de mooiste en zonnigste dag van September. Pas 's avonds, toen we weer thuis waren, begon het te regenen.
terug eerste dagboekregel

Einde dagboek september 2001